Ijtimoiy fanlar

 
2. Matbuotda so‘z va axborot erkinligi 
Rudolf fon Jering yakkalanishni xalqlarning halokatli gunohi deb e'lon qiladi, 
chunki tarixning eng oliy qonuni birlashishdir. Globallashuv jarayoni tabiiydir, chunki 
muloqotning o‘zi tabiiy va bu jarayon tobora kuchayib, jamiyat hayotining barcha 
sohalariga ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu, birinchi navbatda, xalqlar muloqotini ta'minlovchi 
ommaviy axborot jarayonlarida o'z ifodasini topadi. Ommaviy axborot vositalari muloqot 
qilish uchun ko'plab imkoniyatlar yaratadi. L.V Mrochkoning so'zlariga ko'ra, ular 
og'zaki muloqot (ma'ruza, konferentsiya, uchrashuv va suhbat), madaniyat va san'at (teatr, 
adabiyot va kino) va ommaviy axborot vositalari (davriy matbuot, televidenie va 
radioeshittirish) arsenalini o'z ichiga olishi mumkin. Muloqot - bu ma'lumot uzatishni 
o'z ichiga olgan jarayon. So'nggi yillarda axborot uzatishning ikkita modeli 
mavjudligi nazariyasi ishlab chiqildi - "vertikal" (rasmiy, davlat yoki xususiy ommaviy 
axborot vositalaridan aholiga) va "gorizontal" (fuqarodan fuqaroga, masalan, Internet 
orqali). Ommaviy axborot vositalari faoliyati jiddiy va mas’uliyatli jamoat va davlat 
vazifasidir. Shu munosabat bilan ommaviy axborot vositalarida so‘z erkinligini 
ta’minlash, bu erkinlik chegaralarini belgilashga yo‘l qo‘yilishi masalasi bilan 
belgilanadi. 
So‘z erkinligi uchun va unga qarshi kurash asrlar davomida davom etib kelmoqda. 
XXI asr boshlarida jahon hamjamiyati inson huquqlarini, jumladan, so‘z erkinligini 
himoya qiluvchi va ta’minlaydigan keng qamrovli qonunchilikni yaratdi. O‘zbekiston 
Respublikasining “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi qonuni va boshqa qonun 
hujjatlarida mustahkamlangan matbuotga oid davlat siyosati tahririyatlar va 
jurnalistlarning kasbiy mustaqilligini, ommaviy axborotni olish va tarqatish erkinligini 
kafolatladi. Milliy matbuot bozori shakllandi, u umumiy tovar bozorining segmentiga 
aylandi. Haqiqiy so'z erkinligi ikkita muhim shart - shaxsga ma'lumot to'plash, tahlil 
qilish va uning asosida shaxsiy fikrni shakllantirish imkonini beradigan oshkoralik rejimi 
va xizmatda bo'lgan matbuot erkinligi mavjud bo'lganda amalga oshiriladi jamiyatning 
fikri va shaxsiy fikrini bildirishni xohlovchilar uchun imkoniyat yaratadi. Jamoatchilik 
fikrini ochib berish va namoyon qilish kontekstida oshkoralik va matbuot erkinligi 
jamiyatni demokratlashtirish omili bo‘lib xizmat qiladi. Biroq, ommaviy so'rovlar, 
siyosiy teledebatlar va ko'cha namoyishlari amaliyotini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, 
agar biror narsada muvaffaqiyatga erishilgan bo'lsa, bu ijtimoiy texnologiyalarning 
tobora takomillashib borayotganidadir. Ularning maqsadi xalqni gapirish imkoniyati 
berilganiga ishontirishdir. Ta’kidlash joizki, ommaviy axborot vositalari kommunikatsiya 
tizimining bir bo‘lagi sifatida jamiyatning mustaqil siyosiy instituti sifatida faoliyat 
yuritadi. Bu institut demokratik plyuralistik tizim doirasida faoliyat yuritib, jamoatchilik 
ongida mavjud bo‘lgan turli fikr va mulohazalarni aniqlashga xizmat qiladi. Ushbu 
ma'lumotlar, ichki, yopiq aloqa orqali keladigan ma'lumotlarga nisbatan, ongli qarorlar 
qabul qilish imkonini beradi. 

---

53 
Ommaviy axborot vositalari elektoratni boshqarish, siyosiy tarbiya va safarbarlik 
vazifalarini bajaradi. Xuddi shu funksiyalar siyosatchining ommaviy kommunikatsiyaga 
qo'shilish motivatsiyasini aniqlaydi, bu esa qarorlarni nashr etish va tushuntirish, ijtimoiy 
hayotdagi kutilmagan vaziyatlarni izohlash, aholini siyosiy qo'llab-quvvatlash uchun 
murojaat qilish va ko'z oldida o'zining jozibali qiyofasini yaratish imkonini beradi. Bu, 
ayniqsa, saylovoldi tashviqoti, saylovchilar oldiga hisobot berish, nutqning xalqaro 
rezonans kuchayishi davrida kuzatilmoqda. Ommaviy axborot vositalari jamiyat 
ommaviy kommunikatsiyasining muhim bo‘g‘ini bo‘lib, bir butun sifatida qabul qilingan 
holda turli ijtimoiy-siyosiy rollarni bajaradi, ularning u yoki bu qismi ijtimoiy-siyosiy 
vaziyatga qarab alohida ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘ladi. Bular jamiyatni birlashtiruvchi, 
birlashtiruvchi, uning tarbiyachisi, tashkilotchisi rollari bo'lishi mumkin. Tarixiy 
taraqqiyotning inqirozli davrlarida ommaviy axborot vositalari turli kuchlar, hokimiyat 
va xalq o‘rtasidagi muloqotda vositachi sifatida alohida ahamiyat kasb etadi. Shu o‘rinda 
ommaviy axborot vositalarining o‘zining asosiy ijtimoiy funksiyalarini bajarishi, 
jamiyatni birlashtirishga hissa qo‘shishi, mamlakat siyosatining asosini tashkil etuvchi 
ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa vazifalarni hal etishda muhim ahamiyat kasb etishini alohida 
ta’kidlash lozim. Davlat esa, o‘z navbatida, axborot sohasida fuqarolarga teng 
imkoniyatlar yaratib berishi, davlat va moliyaviy-tijorat tuzilmalarining matbuotga ta’siri 
kamayishi, matbuot, eng avvalo, fuqarolik nazorati ostiga o‘tishi kerak. jamiyat.