Ijtimoiy fanlar

Reklama ommaviy axborot vositalarining mavjudligining asosiy manbai 
hisoblanadi. Bugungi kunda reklama barcha turdagi ommaviy axborot vositalariga kirib 
bordi va uning roli ham an'anaviy doiradan tashqariga chiqdi. Ommaviy axborot 
vositalarida reklama qilishning odatiy namunasi mahsulotni joylashtirishdir. Ko'pincha 
yoshlar uchun ommaviy axborot vositalarida tijorat komponentini va reklamani aniqlash 
qiyin; ammo mediasavodxonlik ularga buni qanday qilishni o'rganish imkonini beradi. 
Brendlash ham ommaviy axborot vositalarini tijoratlashtirishning tarkibiy qismidir. 
Bolalar va yoshlarga qaratilgan media-mahsulotlar ushbu yo'nalishdagi tendentsiyalarni 
belgilab berdi: masalan, 21-asrning boshlarida Disney franchayzalarini e'tiborsiz qoldirib 
bo'lmaydi. 
Ommaviy axborot vositalarining madaniy ahamiyati tobora ortib bormoqda. 
Ommaviy axborot vositalari jamiyatda vositachi vazifasini bajaradi: tobora ko'proq 
odamlar o'z tajribasi orqali emas, balki ommaviy axborot vositalari orqali bilim oladi. 
Ommaviy axborot vositalari ham professional madaniyatga ta'sir qiladi. Mediatsiyaning 
navbatdagi bosqichi “mediatizatsiya” deb ataladi va ommaviy axborot vositalarisiz 
mavjud bo'lolmaydigan hodisalarga - masalan, siyosat va fanga tegishli. 
Mediatizatsiyaning oqibati ommaviy axborot vositalarining jamiyatga ta'siri va uning 
ommaviy axborot vositalariga qaramligidir. Raqamli texnologiyalarning paydo bo'lishi 
bilan tomoshabinlar parchalanib ketdi (auditoriya atomizatsiyasi). Endi odamlar shaxsiy 

---

77 
kompyuterlardan o'zlari xohlagan dasturni ko'rish uchun foydalanadilar. Shu bilan birga, 
milliy miqyosda to'plangan va bir necha avlodlar uchun mo'ljallangan OAV tajribasi 
hajmi kamayib bormoqda. 
Bosma nashrlardan elektron va raqamli aloqa 
Matbaa ixtirosi bilimlarni kengroq auditoriya uchun ochiq qildi. Bosma nashrlar 
masofalarni engib o'tish va har kimni qiziqtirgan mavzularni yoritish, mahalliy urf-odatlar 
va odatlardan tashqariga chiqish va odamlarni yangi madaniy tajribalar bilan tanishtirish 
imkonini berdi. Gazetalar an'anaga ko'ra ishonchli va ob'ektiv axborot manbai 
hisoblangan. Bugungi kunda, ko'ngilochar komponent ulushining ortishiga qaramay, 
yangiliklar hali ham gazeta ma'lumotlarining eng keng tarqalgan turi hisoblanadi. Hozirda 
aksariyat gazetalarning onlayn versiyasi mavjud, ayrim gazetalar esa faqat elektron 
shaklda nashr etiladi. Gazetalar interaktivroq bo'lishi uchun o'zlarining onlayn 
versiyalarini nashr etadilar: o'quvchilarga gazeta hikoyalarini ishlab chiqarishda ishtirok 
etishlariga ruxsat berish o'quvchilarga real vaqt rejimida fikr-mulohazalarni taqdim etadi. 
20-21-asrlar bo'yida boshlangan raqamli texnologiyalar davri global miqyosda turli 
xil ommaviy axborot vositalari va ommaviy axborot vositalarining rivojlanishiga olib 
keldi. Buning natijasida raqamli ko‘rinishdagi radiostansiyalar va telekanallar soni 
ko‘paydi, individual mobil aloqa xizmatlari va signallarni uzatish va qabul qilish uchun 
mobil qurilmalar ommalashdi. Raqamli texnologiyalar turli xil ommaviy axborot 
vositalari o'rtasidagi chegaralarni yo'q qilishga yordam berdi.
Kino, televidenie va elektron o'yinlar 
Kino sanoatini ommaviy madaniyatning yaratuvchisi, dvigateli va manbai deb hisoblash 
mumkin. 
1980-yillarning 
boshlarida 
keng 
tarqalgan 
videokameralar 
va 
videomagnitofonlarning paydo boʻlishi kino tomoshabinlar sonini kamaytirdi. 1990-
yillarda kinoning yangi raqobatchilari bor - yangi media, jumladan shaxsiy kompyuterlar 
va Internet xizmatlari, tasvirlar va audio yozuvlarning yangi shakllari. 2000-yillarda 
Internet orqali filmlarni ijaraga olish imkoniyati paydo bo'ldi. Biroq, yangi ixtirolar 
kinoni siqib chiqarmadi, ular faqat filmlarni ishlab chiqarish va tarqatish usullarini 
o'zgartirdi. 
1962 yilda uchirilgan birinchi telekommunikatsiya sun'iy yo'ldoshi Telstar butun
dunyo bo'ylab jonli teleko'rsatuvlarni amalga oshirishga imkon berdi va natijada 
yangiliklarni uzatishni tezlashtirdi. Bugungi kunda televizorlar deyarli har bir uyda 
mavjud va ko'pchilik uchun ular eng ko'p ishlatiladigan vositadir. Raqamli texnologiyalar 
televidenie rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi. Ko'p sonli telekanallar ham 
tomoshabinlarning atomizatsiyasiga hissa qo'shadi. 
Elektron o'yinlar - bu o'ynash uchun kompyuter, konsol yoki mobil qurilmalar, interaktiv 
televizor yoki Internetni talab qiladigan o'yinlar. Elektron o'yinlar interaktivdir - ular 
o'zaro ta'sirga asoslanadi: o'yinchining harakatlari o'yinning keyingi borishiga ta'sir 
qiladi. Shu sababli, masalan, adabiyotga qaraganda, o'yinlarga sho'ng'ish osonroq. Biroq, 
ba'zi o'yinchilar juda chuqur sho'ng'ishadi va o'yinga qaram bo'lishadi. Qiziqarli 
o'yinlardan tashqari, "intellektual o'yinlar" deb ataladigan o'yinlar mavjud. O'yin 
davomida fazoviy idrok, deduksiya qobiliyati, til va hamkorlik qobiliyatlari yaxshilanishi 
mumkin. Ijtimoiy-madaniy nuqtai nazardan, elektron o'yinlarni o'rganishni qo'llab-
quvvatlash tizimi deb hisoblash mumkin, chunki ular o'yinchini harakatga, muammolarni 
hal qilishga va fikrlashga majbur qiladi.