Ijtimoiy-gumanitar va mutaxassislik fanlari

XULOSA………………………............................................................................33


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.........................................35

Kirish.
Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli murakkab va ko'p qirrali mavzu bo'lib, u iqtisodchilar, siyosatchilar va keng jamoatchilik tomonidan tez-tez muhokama qilinadi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy g'oyasi - istalgan iqtisodiy va ijtimoiy maqsadlarga erishish uchun bozor natijalariga ta'sir qilish uchun turli xil siyosat vositalari va asoslarini qo'llashdir.
Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning eng muhim rollaridan biri barqarorlikni saqlash va iqtisodiy inqirozlarning oldini olishdir. Bu moliya institutlarini tartibga solish, pul-kredit siyosatini belgilash va inflyatsiya darajasini nazorat qilishni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, davlat monopoliyaga qarshi va iste'molchilar huquqlarini himoya qilish to'g'risidagi qonunlarni amalga oshirish orqali halol raqobatni ta'minlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Davlatning yana bir muhim roli tashqi ta'sirlarni, masalan, ifloslanish yoki tabiiy resurslarning kamayishi bilan kurashishdir. Ushbu tashqi ta'sirlar iqtisodiyot va jamiyatga zararli ta'sir ko'rsatishi mumkin va davlat korxonalarni yanada barqaror amaliyotlarni qo'llashga undash uchun me'yoriy-huquqiy bazadan foydalanishi mumkin.
Davlat ijtimoiy adolatni targ'ib qilish va daromadlar tengsizligini kamaytirish uchun soliqqa tortish va qayta taqsimlash siyosatidan ham foydalanishi mumkin. Progressiv soliq stavkalarini belgilash va soliq tushumlaridan ijtimoiy ta’minot dasturlarini moliyalashtirish uchun foydalanish orqali davlat boylikning jamiyat bo‘ylab bir tekis taqsimlanishini ta’minlashi mumkin.
Shu jumladan Respublikamiz Prezidentining “Raqobat muhitini yanada rivojlantirish va iqtisodiyotdagi davlat ishtirokini qisqartirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”¹ gi farmoni bilan respublikamiz hududida yuritilayotgan iqtisodiy siyosatni yanada yaxshilashga yordam beradi desak adashmagan bo’lamiz. Aynan shunday qaror va farmonlar bilan davlatning iqtisodiyoti asta sekinlik bilan barqaror holatda odimlab bormoqda.
Albatta, davlatning iqtisodni tartibga solishdagi roli o'z chegaralariga ega va tanqidga uchragan bo'lishi mumkin. Tanqidchilarning ta'kidlashicha, haddan tashqari tartibga solish innovatsiyalarni bo'g'ib, iqtisodiy o'sishni cheklashi mumkin. Bundan tashqari, sog‘lom iqtisodiyotni rag‘batlantirish va ijtimoiy farovonlikni himoya qilish o‘rtasida muvozanatni saqlash qiyin bo‘lishi mumkin. Umuman olganda, davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi roli zamonaviy jamiyatning dinamik va muhim qismidir. Barqaror, adolatli va samarali iqtisodiyotni yaratish uchun siyosatchilar me’yoriy-huquqiy bazani ishlab chiqishda turli iqtisodiy va ijtimoiy maqsadlarni diqqat bilan muvozanatlashi kerak. Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli tushunarli mohimdir. Davlat tashqi va ichki siyosatlarni amalga oshiradi va kuchli iqtisodiyotni yaratishga katta yordam beradi. Davlatning iqtisodiyotdagi asosiy roli, inson resurslarining boyitilishi, moliyaviy arizalar va mahsulotlarni egallash, sanoat yoki xizmatlarni mustaqil yaratish uchun mo"ljallangan sharoitlar yaratish, eksport-import amalga oshirish, investitsiyalar yaratish, turli sohalarda maujud miqdorlar va mahsulotlarni tuzatish kabi ko"pgina masalalar tayyorlash va muxim nazoratni ta"minlash dir. Davlat, tashqi iqtisodiyotida eksport-import bo"limlariga yordam berishi, savdo va moliya obmeni yo"llarini tugallashga yordam beradi, xaridorlar va sotuvchilarning hamkorliklarini mustahkamlashga yordam beradi. Davlatning bo’sh ish o"rinlarini to"ldirishi, yosh va jiddiy taraqqiyotidan to’g’ri keluvchi xisob-kitoblarni va qonunlarni joylashtiradi.
Davlat vazifalari bir-birini toʻldirib turda-da, ular orasida eng muhimi iqtisodiyotni tartiblashdir. Iqtisodiyotning davlat tomonidan tartibga ishi uning bir maromda rivojlanib borishiga qaratilgan chora-tadbirlarning ishlab chiqilishi va ularning muttasil, izchil amalga oshirilishida. Davlatning iqtisodiyotga aralashuvi zarur, lekin uning juz'iy va doimiy meʼyori bor. Iqtisodiyot muttasil oʻsib borayotgan sharoitida davlat bozor kuchlariga xalaqit bermasligi uchun iqtisodiyotga kamroq aralashadi.Bozor vositalari yaxshi ish bermay, Iqtisodiy qiyinchiliklar kuchaygan sharoitida davlat iqtisodiyotga faolroq aralashadi va uning tanglikdan chiqib, yaxshi ishlab ketishiga koʻmaklashadi deya olamiz. ”Davlat tomonidan tartibga solinadigan sohalarga xususiy sektorni jalb etish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”²gi ishlab chiqilgan bir qator olib borilgan ishlar yuzasidan sezilarli ishlar olib borildi. Ushbu qonun doirasida bozor sharoitida raqobatni yanada rivojlantirish, tadbirkorlikning yangi yo‘nalishlarini rivojlantirishga qo‘shimcha imkoniyatlar yaratish, fuqarolarning ishchanlik faolligini oshirish, aholiga xizmat ko‘rsatish tizimini yanada takomillashtirish maqsadida kerakli ishlar mutasaddilar tomonidan amaliyotda samarali ishlar amalga oshirildi.
Real iqtisodiy vaziyat qanday boʻlishidan qatʼiy nazar davlatning iqtisodiyotga aralashuvining meʼyori bor. Davlatning iqtisodiyotga aralashuvi meʼyor -bu bozor kuchlarining harakatga kelib, iqtisodiy oʻsishni taʼminlashiga toʻsqinlik qilmaslik,aksincha,bugunga har taraflama sharoit yaratib berishdan iborat. Agar iqtisodiyotni fudbol maydoniga qiyoslasak, bu yerda komandalar toʻp surishadi,bular raqobatlashuvchilar.
Bu yerda davlat na trener,na oʻyinchi vazifasini oʻtaydi, u bosh hakamdir Uning vazifasi hech kimning tarafini olmasdan odil hakamlik qilishdir . Futbol oʻyininig hamma eʼtirof etgan qoidalari bor, buni buzganlarni hakam jazolaydi va hatto oʻyinda chiqarib ham yuboradi.Hamkamning vazifasi oʻyin qoidalariga soʻzsiz rioya etishni,Gʻirromsiz,halol oʻyin boʻlishini taʼminlashdir.Iqtisoddagi davlatning roliga oʻxshagan boʻladi.Davlatning iqtisodiyotni tartiblashi bir qator tamoyilllarga asoslanadi:
a) Davlat iqtisodiyotni tartiblaganda umumjamiyat manfaatlarini koʻzlashi lozim:
b) Iqtisodiyotni tartiblashda maʼmuriy va suralaridan emas, balki xilma-xil Iqtisodiy vasitalar majmuidan foydalanish zarur;
d) Davlat raqobat kurashining bevosita ishtirokchisi emas,balki uning halol boʻlishini taʼminlovchi kuch boʻlishi kerak;O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori, 07.12.2020 yildagi PQ-4913-son
e) Davlat mamlakatda ijtimoiy barqarorlik, xotirjamlik, hamkorlik va hamjihatlik taʼminlash orqali Iqtisodiy oʻsish va ommaviy faravonlik koʻzlashi kerak;
f) Davlat Iqtisodiyotni barcha subyektlariga bir xil qarashi kerak. Bu tamoyillar umumiy boʻlsada, turli mamlakatlarda har xil amal qiladi.