Ijtimoiy soha iqtisodiyoti

Tabiiy monopoliyalar mahsulotlariga narxlarni davlat tomonidan tartibga solishning bunday sodda va qulay usuli AQShda keng qo'llaniladi. Biroq, ushbu usulning barcha soddaligi bilan, u bir qator muhim kamchiliklarga ega, birinchi navbatda, bu xarajatlarni optimal darajadan oshirishga va ularni narx orqali iste'molchiga o'tkazishga imkon beradi (2.2-rasm).

2.2-rasm. Tabiiy monopoliya va mukammal raqobat sharoitida ijtimoiy sohada baholarni tashkil etish

80-yillarda Buyuk Britaniyada tabiiy monopoliya sohalarida narxlar va foydani tartibga solishga amerikacha yondashuvni takomillashtirishga harakat qilindi. Britaniya telekompaniyasi uchun birinchi marta hukumat tavsiyasiga ko'ra professor Litlegild narxlarni tartibga solish formulasini taklif qildi: RP1-X. Keyin u Angliyada gaz kompaniyalari, aeroport uchun muvaffaqiyatli qo'llanildi. Fransiyada ham shunga o'xshash usul temir yo'l transportida, telekommunikatsiya va energiya ta'minoti tizimida narxlarni tartibga solishda keng qo'llanila boshladi

Narxlarni tartibga solishning bu usuli mohiyati quyidagicha: Har yili hukumat tabiiy monopoliya uchun narx chegarasini (narxning shiftini) belgilaydi. Narxlarni belgilashda X (foiz) ni chakana narxlar indeksi (RP1) darajasidan pastroq qilib belgilash nazarda tutiladi.

Agar marjinal narxlar belgilangan tabiiy monopoliyalar narxlarni tartibga solish formulasida ko'rsatilganidan ko'proq xarajatlarni qisqartirsa, ular qo'shimcha foyda ko'rinishida foyda olishlari mumkin. Agar ular o'z faoliyatlarida ortiqcha xarajatlarga yo'l qo'ysalar, foyda kamayadi. Daromad marjasi orqali narxlarni to'g'ridan-to'g'ri tartibga solish bilan solishtirganda, Littlegild usuli ishlab chiqarish samaradorligini oshirishni rag'batlantiradi.

Nomukammal raqobat bozori xususiy amaliyotga ega bo'lgan va o'z ishi uchun haq oladigan (shifokorlar, yuristlar, arxitektorlar, farmatsevtlar va boshqalar) erkin ishchilar xizmatlari bozorlarini o'z ichiga oladi. Ushbu ishchilarning mehnati aralash ijtimoiy ahamiyatga ega imtiyozlarni yaratadi.