Ijtimoiy va iqtisodiy fanlar

 
1.3 Mamlakatning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash mexanizmi 
O‘zbekistonning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash, qo‘yilgan vazifalarni hal 
qilish uchun ularni amalga oshirishning tegishli mexanizmini ishlab chiqish zarur. 
Globallashuv sharoitida mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash 
mexanizmi iqtisodiy tahdidlarning oldini olish bo‘yicha tashkiliy, iqtisodiy va 
huquqiy chora-tadbirlar tizimidir. U quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi: 
Iqtisodiy xavfsizlikka ichki va tashqi tahdidlarni aniqlash va prognoz qilish 
maqsadida iqtisodiyot va jamiyatning ob’ektiv va kompleks monitoringini 
o‘tkazish; 
Globallashuv sharoitida iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash mexanizmi 
taraqqiyot mafkurasi bo‘lishi va strategik ustuvorliklar va milliy manfaatlarni 
hisobga olish kerak bo‘lgan davlat strategiyasi orqali amalga oshiriladi. Shuning 
uchun iqtisodiy strategiyaning asosiy maqsadi - bu iqtisodiyotning tuzilishini 
shakllantirish va kapitalni iqtisodiy rivojlanishning yangi kanaliga kiritish uchun 
sharoit yaratishga qodir bo‘lgan sanoat, moliya va bank tuzilmalarini 
shakllantirishdir. 

---

14 
Xavfsizlikning strategik manfaatlariga muvofiqlik yo‘nalishlaridan biri bu 
bozor iqtisodiyotini moslashuvchan tartibga solish tizimini yaratishdir. 
Moslashuvchan davlat tomonidan tartibga solish tizimiga quyidagi asosiy quyi 
tizimlarni kiritish maqsadga muvofiq: 
Barcha turdagi tashkilotlar uchun boshqaruvning umumiy qoidalari va 
parametrlarini belgilaydigan makroiqtisodiy tartibga solish; 
Indikativ rejalashtirish, buning asosida investitsiya jarayonlari tarkibiy 
siyosatning tanlangan ustuvor yo‘nalishlariga, shuningdek barcha turdagi 
tashkilotlar uchun iqtisodiy boshqaruv mexanizmining boshqa "nozik sozlash" 
turlariga yo‘naltirilgan; 
Davlat korxonalari faoliyatini, davlat buyurtmalarini (birinchi navbatda 
mudofaani), shuningdek davlat mulkini boshqarish usullarini ishlab chiqish va 
amalga oshirishni qat’iyroq rejalashtirish. 
Iqtisodiy xavfsizlik strategiyasining yana bir muhim yo‘nalishi - bu milliy 
valyutaning barqarorligi. Ta’kidlash mumkinki, bugungi kunda O‘zbekistonda 
monetaristik yondashuv doirasida valyutaning nisbatan barqarorligini ta’minlash 
mumkin edi. Bozor ko‘rsatkichlarining butun tizimida milliy valyutaning 
barqarorligi muammosi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. 
Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash sohasidagi davlat strategiyasi doimiy 
ravishda amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosat doirasida ishlab chiqiladi va 
amalga oshiriladi, uning asosiy ustuvor yo‘nalishlari shaxsning iqtisodiy 
ahvolining barqarorligiga erishish, jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy barqarorligi, 
davlat, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga rioya qilish, qonun 
ustuvorligi va barchaga, shu jumladan davlat hokimiyati organlariga bo‘ysunishdir. 
Ushbu maqsadlar uchun iqtisodiyotga davlat ta’sirining yaxshi ishlaydigan 
va ishonchli tizimi yaratilishi kerak, bu eng muhim iqtisodiy o‘zgarishlarni eng 
kam yo‘qotish bilan tartibga solishga imkon beradi, shuningdek, mamlakat 
iqtisodiyotini boshqarish va xavfsiz darajada saqlash funktsiyalarini o‘z zimmasiga 
olishga qodir. Shu bilan birga, davlatning iqtisodiyotga aralashuvi chegaralari va 
mezonlari yoki shartlarini, xususan, davlat sektori chegaralarini aniq belgilash, 

---

15 
shuningdek, davlat tomonidan tartibga solishning samarali usullarini ishlab 
chiqilishini ta’minlash zarur. 
Eksportning maqbul tuzilishini shakllantirish, bu yuqori darajada qayta 
ishlangan tovarlarning ulushi va hajmining sezilarli darajada ko‘payishini, yuqori 
sifatli sinf xizmatlarini nazarda tutadi; 
Mavjud raqobatbardosh ustunliklarga asoslanib, jahon bozorida O‘zbekiston 
eksporti uchun mamlakatning eng istiqbolli mahsulot joylarini aniqlash va 
maqsadli rivojlantirish, bozor yutuqlariga erishish uchun asosiy kuch va 
mablag‘larni birlashtirish, shuningdek sanoat kooperatsiyasi, mashinasozlik va 
lizingni har tomonlama rivojlantirish; 
Chet davlatlar va ularning savdo-iqtisodiy tashkilotlari va kasaba 
uyushmalari bilan munosabatlarda qulay savdo rejimiga erishish; 
Ikkala mamlakat va xalqaro kreditor tashkilotlari va qarzdor davlatlar bilan 
munosabatlarda pul-kredit va moliyaviy muammolarni uzoq muddatli tartibga 
solish. 
Globallashuv sharoitida davlatning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda 
davlat va xo‘jalik boshqaruvi tizimining xilma-xil roli uning mexanizmiga xos 
funktsiyalarni, shu jumladan quyidagilarni bajarishi bilan bog‘liq. 
Birinchidan, makro- va mikroiqtisodiy tartibga soluvchi ta’sirni va davlat 
faoliyatining parametrlarini qamrab oluvchi strategik va joriy qarorlarni asoslash 
va qabul qilish uchun qo‘llanma bilan ta’minlash; 
Ikkinchidan, iqtisodiy va ma’muriy dastaklar yordamida iqtisodiy rivojlanish 
strategiyasi va amaldagi dasturlarining amaliy bajarilishini ta’minlash, erishilgan 
natijalarni tahlil qilish va baholash, amaldagi sharoitga qarab ko‘rilgan choralar va 
harakatlarni to‘g‘rilash; 
Uchinchidan, boshqa mamlakatlar bilan munosabatlar tizimida himoya, 
rag‘batlantiruvchi va taqiqlovchi rejimlarni nazarda tutuvchi qonunchilik va 
me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va izchil amalga oshirish asosida mamlakat 
iqtisodiy suverenitetini zaruriy huquqiy va siyosiy himoyasini ta’minlash; 

---

16 
To‘rtinchidan, huquqlar, funktsiyalar va majburiyatlarni taqsimlashning 
barqaror va ishonchli tizimini shakllantirish, organlar va mansabdor shaxslarning 
o‘zaro munosabatlari, iqtisodiyot faoliyatida yuzaga keladigan barcha hodisalar va 
muammoli vaziyatlarga tezkor va malakali javob berishga imkon beradi. 
Shunday qilib, O‘zbekistonning iqtisodiy xavfsizligini oshirish asosan ichki 
va tashqi bozorlarda milliy manfaatlarni himoya qilish vositalarining 
samaradorligiga bog‘liq. Biroq, bunday vositalarni yaratishda asosiy vositalarning 
faol qismining texnologik jihatdan qoloqligini, O‘zbekiston mahsulotlarining 
yuqori moddiy iste’molini, hali ham zaif me’yoriy-huquqiy bazani va iqtisodiy 
beqarorlikni hisobga olish kerak. 
Ularning samarali mexanizmlaridan biri ichki va tashqi bozorda mahalliy 
ishlab chiqaruvchilarning milliy manfaatlarini himoya qiladigan oqilona 
protektsionistik siyosatni olib borishdir, bu quyidagilarni nazarda tutadi: 
monopolistlarga qarshi kurash; soliq imtiyozlari; ishlab chiqarish mahsulotlarini 
eksport qilish uchun imtiyozli kreditlar; turli sohalardagi tadbirkorlar uchun qulay 
sharoitlardan foydalanish; resurslarni tejash omilining alohida ahamiyati.