Ikki elning tanti

IBROYIM YUSUPOV IJODIDA PEYZAJ TALQINI 
 
FarDU adabiyotshunoslik kafedrasi o‘qituvchisi 
Abdulxamidova Xikmatoy
FarDU talabasi 
Murodova Madinaxon
 
Annotatsiya. Ushbu maqolada o’zbek va qoraqalpoq adabiyotida
peyzaj tasviri tahlilga tortilgan. Maqolada she’r va lirikada peyzajni
tasviridan foydalanishi orqali ijodkor uslubiga baho beriladi. 
Annotation. This article analyzes the image of landscape in uzbek and 
karakalpak literature. The article evaluates the artist’s style through the use 
of landscape images in poems and lyrics by artists. 
Абстрактный. В данной статье анализируется изображение 
пейзажа в узбекской и каракалпакской литературе. В статье 
оценивается стиль художника через использование пейзажных образов 
в стихах и лирике некоторых художников. 
Kalit so’zlar: peyzaj, mubolag’a, adib, shoir, qoraqalpoq kuychisi, 
insonparvarlik, 
xalqparvarlik, 
milliy 
qadryatlar, 
umummilliylik, 
umumbashariylik va shu kabi atamalar uchraydi. 
Key words: landscape, exaggeration, writer, poet, humanitarianism, 
philanthropy, national values, poetry, nationalism, universality and similar 
terms are found. 
Ключевые слова: пейзаж, преувеличение, писатель, поэт, 
каракалпакский певец, гуманизм, человеколюбие, национальные 
ценности, национализм, универсализм и подобные термины. 
Badiiy adabiyotda inson xarakterini yaratish, uning murakkab 
qirralarini ochib berishda ruhiy tahlil o‘rinlidir. Inson ichki dunyosini chuqur 
va batafsil ochib berishga qaratilgan o’ziga xos badiiy tasvir silsilasidan 
iborat bo‘lmish ruhiyat tasviri ijodkorga qahramon ruhiy olamiga chuqurroq 
kirib borish, uning nozik ichki kechinmalarini payqab olish va xatti-
xarakatlarining mantiqiy ruhiy asosini ochib berishni taqozo etadi. Ruhiy 
tasvir xarakter yaratishning muhim vositalaridan biridir va u o‘ziga xos 

---

58 
uslubiy hodisa sifatida muayyan badiiy mazmunni ifoda etishga xizmat 
qiladi. Ijodkor ruhiy holatini aks ettirishda peyzaj tasviri yetakchilik qiladi.
Peyzaj
3
( frans. paysage – mamlakat joy) 1) rassomlik va
haykaltaroshlikda tabiatni aks ettiruvchi janr yoki shu janrda yaratilgan
alohida asar. 2)adabiyotda - badiiy so’z vositasidagi tabiat tasviri, ifodasi. 
Tabiat tasviri syujetning tarkibiy qismlaridan biri bo’lib, asarning
estetik quvvatini oshirish, qahramonning ruhiy holatini, ichki dunyosini
ochish kabi vazifalarni bajaradi. Tabiatning ma‘lum bir lavhasi, ijtimoiy
hayotdagi biror hodisa yoki voqea adib qalamida poetik obraz
qiyofasiga kiradi va uning badiiy maqsadlari bilan bir qatorda o‘quvchi
maʼnaviyatini rivojlantirish yo‘lida xizmat qiladi. Poetik obrazlarning
shakllanishida ijodkorning tabiat va jamiyat bilan aloqasi, unga
munosabati ham muhim rol o‘ynaydi. Ikki xalqning yuragidan joy
olgan Ibroyim Yusupov chin ma’noda yurt muhabbati bilan ijod qilgan
shoirdir. Uning “Cho‘l to‘rg‘ayi” to’plamini varaqlab bunga yana bir bor 
amin bo‘lamiz. Xususan, uning she’rlarida peyzaj tasviriga e’tibor
qaratamiz. Peyzajning juda muhim xususiyatini ta‘kidlash joizki, u 
qahramonlarning kechinmalari bilan chambarchas bog‘liq, ularning his-
tuyg‘ulari va kayfiyatlarini, uning badiiy maqsadlari bilan bir qatorda
o‘quvchi maʼnaviyatini rivojlantirish yo‘lida xizmat qiladi. 
Poetik obrazlarning shakllanishida ijodkorning tabiat va jamiyat
bilan aloqasi, unga munosabati ham muhim rol o‘ynaydi. 
Qizil kendir bilan shivirlashar tol, 
Turna uchib borar olis yerlarga. 
Talay yo‘llar bosib misoli shamol 
Yana qaytib keldim bu so‘qmoqlarga 
Ushbu tor so‘qmoqqa qadam qo‘yganda 
Qaytadan men bola bo‘lib ketaman. 
Intiqqan yuragim kengayib shunda 
Chamanda, qush bo‘lib parvoz etaman. 
Ibroyim Yusupov ijodida “Qadrdon so‘qmoqlar” she‘ri alohida
diqqatga sazovor. Bu she’r badiiy barkamolligi bilan she’riyat muxlislari 
qalbidan joy olgan. “Har kimning tug’ilgan yeri - Misr shahri” degan 
epigraf keltirilgan ushbu she’r shoirning garchi kichik qishloq bo’lsa-da
uning uchun Misrdek buyuk bo’lgan ovuli haqida. Bolaligi o’tgan
ko’chalar qadrdon so’qmoqlar haqida. Lirik qahramon bolaligi o’tgan
qishloqqa qaytayotib, sog’ingan kunlarini, qadrli odamlarni eslaydi. 
She’rning ilk satrlarida qizil kendr degan daraxt bilan tol daraxti
shivirlashib turadi. Turnalar olis yoqlarga uchib o’tadi. Shoir talay
3
D.Quronov. ”Adabiyotshunoslik nazariyasi asoslari”.Toshkent.“Navoiy universiteti”.2018. 

---

59 
yo’llarni, ya’ni ko’p yillarni bosib o’tib, yana qadrdon so’qmoqlariga
qaytib keladi. 
U ushbu tor so’qmoqqa qadam qo’yganda qaytadan bola bo’lib 
ketishini aytadi. Go’yoki uning yuragi kengayib, nazarida qush kabi parvoz 
etadi. She’rda yosh shoirlar mosh paykalidagi gala chumchuqlarga 
o’xshatilgan. U shunday hayajon bilan ketardiki, so’qmoqda uning
oldidan xuddi qo’shni qiz chiqib qolarday bo’ladi. 
Biroq bu qiz yiroqlarda. She’rda shunday jumla bor “Bizning joylar
o’rni hozir paxtazor” demak shoir o’sha davrda faqat paxta ekishga e’tibor 
berilganini boshqa poliz mahsulotlari yoki ekinlar ikkinchi darajaga
tushganiga ishora qilgan.
Shuningdek, shoir gul terib, kapalak quvgan sho’x vaqtini bedazorda
yurgan toyga qiyoslaydi. Shoir she’rning so’nggida bir qiyshiq so’qmoqning
nega bu qadar dilga yaqinligiga o’zi ham hayratda ekanini aytadi. 
Peyzaj - mustaqil janr koʻrinishidagi landshaft qadimgi Xitoyda 
ibtidoiy tabiatning goʻzalligi va nafosatini tarannum etuvchi lirik yoʻnalish 
sifatida paydo boʻlgan. Keyinchalik bu termin adabiyotga ham koʻchgan. 
Peyzaj tasvirini biz deyarli barcha shoir, yozuvchilarning ijodida uchratamiz. 
Shoir lirik qahramon qalbidagi rang-barang tuyg’ularni ochishga harakat qilar 
ekan, albatta, tabiatning turli tuman ko’rinishlaridan foydalanadi va shu 
orqali o’quvchida muayyan tuyg’ularni shakllantiradi, tabiatga havas ham 
uyg’otadi.
Foydalanilgan adabiyotlar. 
1.I.Yusupov. “Cho’l to’rg’ayi”. ”G’afur G’ulom” nashriyoti. Toshkent.1972. 
-184b. 
2.D.Quronov. Z.Mamajonov. M.Sheraliyeva."Adabiyotshunoslik lug’ati. 
“Akademnashr”. 2013. -408b. 
3.https://n.ziyouz.com//kutubxona. 
4.D.Quronov."Adabiyot 
nazariyasi 
asoslari"D.Quronov. 
Toshkent: 
Akademnashr, 2018. - 480b.