Ikki va uch chulg‘amli trаnsformatorlar, chulg‘amlari bo‘lingan transformatorlar. Avtotransformatorlarining parametrlarini hisoblaSh va ularni almaShtiriSh sxemalari. Reja

Ikki va uch chulg‘amli trаnsformatorlar, chulg‘amlari bo‘lingan transformatorlar. Avtotransformatorlarining parametrlarini hisoblaSh va ularni almaShtiriSh sxemalari.
Reja:
1 Ikki va uch chulg‘amli trnsformatorlar.
2 Avtotransformatorlarining parametrlarini hisoblaSh va ularni almaShtiriSh sxemalari.
3 Induktiv qarshilik.

Elektr uzatiShning ko‘pgina hisoblarida quvvat va kuchlaniSh liniyalarning oxirida berilmay, balki elektr stansiyalarining generatorida, taminlovchi podstansiyalarning yuqori kuchlaniShli Shinalarida yoki pasaytiruvchi podstansiyalarning past va o‘rta kuchlaniShli Shinalarida ham beriladi.

Bu hollarda hisoblanayotgan elektr energiyani uzatiSh kanaliga liniyaning ikkala tomoniga ko‘yilgan transformatorlar yoki qabul qiluvchi podstansiyaning transformatori kiradi. Transformatorlar o‘zining qarShiliklari va o‘tkazuvchanliklariga ega, Shuning uchun elektr uzatiSh hisoblarida bu parametrlarni ham e’tiborga oliSh kerak: ularning qiymati transformatorning nominal quvvatiga va chulg‘amlarining kuchlaniShiga bog‘liq.
Transformator va avtotransformatorlarda reaktiv quvvat isrofi ayniksa kattadir. Ular elektr energiyani uzatiShda sezilarli darajada kuchlaniSh yo‘qotiliShini yuzaga keltiradi va buni albatta hisobga oliSh kerak bo‘ladi. Transformatorlar orqali elektr energiyani uzatiSh hisoblari qarShiliklarni, kuchlaniShni, liniya va transformatorlarning toklarini muvofiqlaShtirilgan bir kuchlaniShga keltirib amalga oShiriladi. Bunda quvvat o‘zgarmas bo‘lib, magnit aloqalar bilan almaShtiriladi (quvvat keltirilmaydi). Umuman olganda, parametrlar qaysi kuchlaniShga keltirilmasin yuqori kuchlaniSh U_yu o‘rta kuchlaniSh U_o‘, yoki transformatorning past kuchlaniSh U_p chulg‘amlarigami, uning farqi yo‘q. Ko‘pincha, keltiriliSh yuqori kuchlaniSh U_yu da amalga oShiriladi. Masalan, transformatsiya koeffitsienti K=U_yu/U_p desak, unda past tomondagi barcha uzatiSh elementlarini kuchlaniShning yuqori tomonga keltiriliShi quyida gicha bo‘ladi:
ya’ni,
SHunga muvofiq, qarShilik va toklarning keltiriliShi

Transformator va avtotransformatorlar uchun zavod tomonidan to‘rtta qiymat beriladi: qisqa tutaShuvdagi quvvat isrofi, salt yuriShdagi quvvat isrofi, salt yuriSh toki va qisqa tutaShuv kuchlaniShi. Bu qiymatlarning hammasi jadvalda keltirilgan.
alt yuriSh toki I_syu % deb, nominal kuchlaniShga ulangan biror chulg‘am toki (salt yuriSh tajribasi), boShqa chulg‘amlar ochik kolgandagi holatida aytiladi. Salt yuriSh toki transformatorning iShlaShi uchun zarur bo‘lgan magnitlaSh quvvatini yuzaga keltiradi.
Biror juft chulg‘amning qisqa tutaShuv kuchlaniShi U_k,t% deb, ularning biri qisqa tutaShtirilib, ikkinchisiga tokning nominal qiymatini oliSh uchun berilgan

kuchlaniSh aytiladi (qisqa tutaShuv tajribasi). Bu kuchlaniSh nominal tok oqayotgan paytda transformatorning aktiv va reaktiv qarShiliklaridagi kuchlaniShning pasayiShiga teng.

Ikki chulg‘amli transformatorlarning eng aniq almaShtiriSh sxemasi 3.4.1-rasmda keltirilgan, bu «T» ko‘riniShli sxemadir. Bunda bir faza ekvivalent uchun birlamchi chulg‘amli qarShiliklari R_t1 va X_t1 ikkilamchi chulg‘amniki R_t2, X_t2 va G_t, V_t aktiv, reaktiv o‘tkazuvchanliklardir.

Transformatorlar uchun ayniqsa to‘liq «T» ko‘riniShlisining ko‘llaSh (3.4.1-rasm) hisoblarni soddalaShtiradi. Bunda salt yuriSh tokini transformatorning birlamchi chulg‘am tokining qiymati va fazasiga ta’siri juda kichik bo‘lgani tufayli transformatordagi kuchlaniSh pasayiShini aniqlaShda paydo bo‘lgan noaniqlik sezilarli darajada emas
va uni hisobga olmasa ham bo‘ladi. O‘tkazuvchanlik ko‘pincha birlamchi tomonga, ya’ni kuchaytiruvchi transformatorlar uchun past kuchlaniSh (PK) tomonidan, pasaytiruvchi transformatorlar uchun yuqori kuchlanili (YUK) chulg‘am tomonidan ulanadi.
Aktiv qarShilik. Qisqa tutaShuv tajribasidan topiladigan transformator chulg‘amlaridagi aktiv quvvat isrofi

Transformatorning to‘liq nominal quvvati
Bunda; U_N–liniya kuchlaniShi
Bundan

(2) ni (1) ga ko‘yib, (3.4.3) dan R_T topamiz.


Agarda U ni kV da, S_N ni MVA da va R_kt ni kVt orqali ifodalasak, R_t ni Omda olamiz:

Transformator chulg‘ami asosiy Shoxobchasidan iShlaSh uchun boShqa bir Shoxobchasiga o‘tkazilsa, chulg‘amning aktiv qarShiligi juda kam miqdorda o‘zgaradi. SHuning uchun uni o‘zgarmas deb faraz qiliSh mumkin.
Induktiv qarShilik. X_t qisqa tutaShuv tajribasidan U_k% topiladi. Qisqa tutaShuv holatida, oqayotgan tokdan hosil bo‘lgan aktiv va induktiv qarShiliklardagi kuchlaniShni pasayiShi U_a% va U_r% quyidagicha ifodalanadi.


Qisqa tutaShuv uchburchagidan

(4) ga ko‘ra transformatorning induktiv karShiligi

Hozirgi elektr tarmoqlarida qo‘llanilayotgan katta quvvatli transformatorlarda ni qiymati ga nisbatan juda kichik, Shu sababli hisobga olinmaydi va qabul qilinadi. Unda (5) quyidagi ko‘riniShni egallaydi.

Bunda; U_n- kV da, S_n-MVA da, u_k-%, Xtr – Om da o‘lchanadi.
Kabel liniyalarda va o‘rta kuchlaniShli havo liniyalarida aktiv qarShilik induktiv qarShilikka nisbatan katta bo‘lsa, aksincha, hamma qarShilik katta

quvvatli transformator va avtotransformatorlarda induktiv qarShilik aktiv qarShilikdan ko‘p marta kattadir.

X_T>>R_T
YU.H.R (yuklangan holda rostlanuvchi) transformatorlarning induktiv karShiligi transformatorning asosiy Shoxobchasidan boShqasiga o‘tkazilganda aktiv qarShilik R_T ga nisbatan ancha ko‘p o‘zgaradi. Bu holatni tarmoqlarga tegiShli elektr hisoblarida e’tiborga olmaslik mumkin, ammo qisqa tutaShuv (K.T) tokini hisoblaShda nazarda tutiSh kerak.
(3.) va (6) ifodalardan foydalanib transformator qarShiligining Om qiymatini aniqlaShda chulg‘am qaysi nominal kuchlaniShga tegiShli ekanligini hisobga oliSh kerak. Elektr tarmoqlari hisoblarida hisoblaSh chulg‘amining nominal kuchlaniShi olinadi.

(3.4.9) va (3.4.10) ifodalarning o‘ng tomonlarini tenglaShtirib topamiz:

Agarda, S_N- kVA da, U_N – kV da bo‘lsa, unda

Bu magnitlaSh quvvatiga bog‘liq o‘tkazuvchanlik liniyaning sig‘im xarakteriga ega reaktiv o‘tkazuvchanligiga qarama-qarShi induktiv hususiyatini namoyon qiladi. Uch cho‘lg‘amli transformatorlarning almaShtiriSh sxemasi uch nurli yulduz Shaklida bo‘lib (3.4.2-rasm) unda R_TYU, R_TO‘, R_TP, X_TYU, X_TU, X_TP, lar YUK, O‘K, PK li cho‘lg‘amlarga tegiShli aktiv va induktiv qarShiliklarning birlamchi cho‘lg‘am kuchlaniShiga keltirilgan qiymatidir.
Uch chulg‘amli transformatorlarning chulg‘amlari har hil quvvatga mo‘ljallangan bo‘liShi mumkin. Transformatorlarning nominal quvvati S₁₁ deb, uning ayrim chulg‘amlarining eng katta quvvatiga teng quvvat qabul qiliniladi.
Hozirgi vaqt da iShalb chiqarilayotgan transformatorlarni har qanday chulg‘ami 100% quvvatni o‘tkaza oladi. SHuning uchun, chulg‘amlarning quvvati 100/100/100 bo‘lganda, ekvivalent sxema nurlari qarShiliklarining yuqori kuchlaniSh tomonga keltirilgan qiymatlari taxminan bir hil deb hisoblaSh mumkin.


Uch chulg‘amli transformatorlarning chulg‘amlarini aktiv va induktiv qarShiliklari ikki chulg‘amli transformatorlar kabi chulg‘amlar juftligi uchun qisqa tutaShuv tajribasidan olinadi. Bunda uchinchi chulg‘am salt yuriSh holatida iShlaydi.
Bu esa, qarShiliklarni hisoblaShda uch chulg‘amli tranformatorlarning almaShtiriSh sxemasi ikki ketma-ket ulangan nur deb faraz qiliSh imkonini beradi.
Aktiv qarShilik. Uch chulg‘amli tranformatorlar uchun iShlab chiqaruvchi zavod tomonidan eng og‘ir holat,ya’ni qisqa tutaShuv tajribasidagi maksimal quvvat isrofi ΔR_kt beriladi.
Maksimal quvvat isrofi tok ikki chulg‘am YUK va O‘K yoki YUK va PK orqali okib, uchinchi PK yoki O‘K ga tegiShli chulg‘am ochiq qolganda sodir bo‘ladi. Bu holatda (bir faza uchun):

BoShqa hollarda qisqa tutaShuv quvvat isrofi kamroq. Masalan, O‘K va PK chulg‘amlari qisqa tutaShtirilib, tok ularning o‘rtasida teng taqsimlanganda:
SHunday qilib, eng og‘ir holat, tok ikki chulg‘am orqali to‘liq oqib, uchinchisi ochiq qolganda sodir bo‘ladi, ya’ni:

Unda (3.4.13) dan


Induktiv qarShilik. Uch chulg‘amli transformatorlar uchun qisqa tutaShuv kuchlaniShi zavod tomonidan nominal kuchlaniShga nisbatan har bir juft chulg‘am uchun foiz hisobida beriladi.
Qisqa tutaShuv kuchlaniShi ikki chulg‘am uchun U_K(P-O‘), U_K(O‘-P), U_K(YU-P) ko‘rsatiladi va chulg‘amlarni o‘zaro joylaniShiga bog‘liq bo‘ladi. KuchlaniSh U_K(P-O‘) O‘K chulg‘amini qisqa tutaShtirilib, transformator YUK tomonidan taminlangan holda topiladi. U_K(YU-P) PK chulg‘am qisqa tutaShtirilib, transformator YUK tomonidan taminlanganholda aniqlanadi: