Ikkinchi jahon urushi yillarida o’zbek xalqining fashizm ustidan qozongan g’alabaga qo’shgan hissasi

Urush yillarida O`zbekiston sanoati
va qishloq xo`jaligi

Yashin tezligida urush olib borish rejasiga ega bo`lgan nemis-fashist qo`shinlari shiddat bilan Sharqqa qarab harakat qilar edi. Front yaqinidagi shahar va qishloqlardan yuz minglab aholi, sanoat korxonalari, o`quv yurtlari, ilmiy tashkilotlar va boshqa moddiy boyliklarni mamlakat ichkarisiga - Sharqqa ko`chirish boshlandi. O`rta Osiyo respublikalariga evakuatsiya qilingan 308 korxonaning 104 tasi (Leningrad to`qimachilik mashinalari zavodi, "Qizil Oqsoy", "Rosselmash", Sumsk kompressor va Dnepropetrovsk karborund zavodlari, Moskvadagi "Elektrokabel" va "Pod`yomnik" zavodlari, Temir yo`llar xalq komissarligining mashinasozlik zavodi, Chkalov nomidagi aviatsiya zavodi, "Kрасный путь" zavodi, Kiyevdagi "Transsignal" zavodi, Stalingrad kimyo kombinati va boshqalar) O`zbekistonga; ulardan 55 ta korxona Toshkent va Toshkent viloyatiga, 14 ta zavod va fabrika Samarqandga, 22 tasi Farg`ona vodiysiga, ikkitasi Buxoro viloyatiga joylashtiriddi. Bu korxonalarni joylashtirish, montaj qilish va g`oyat qisqa muddatlarda ishga tushirish vazifasini tashkiliy jihatdan ta`minlash ishi bilan maxsus komissiya shug`ullandi.

Evakuatsiya qilingan zavod va fabrikalarni tiklashda talabalar, o`quvchi, uy bekalari, fan va madaniyat xodimlari, xizmatchilar va kolxozchilar katta kuch-g`ayrat bilan tinim bilmay mehnat qildilar va qisqa kunlarda, ya`ni "Rosselmash" 25 kunda, "Qizil Oqsoy" zavodi bu yerga yetib kelganidan keyin oradan 29 kun o`tganda ishga tushirilib, mahsulot bera boshladi. 1941 yil dekabrga kelib evakuatsiya qilingan korxonalarning qariyb 50 tasi ishga tushirildi. 1942 yil birinchi yarmida esa barcha keltirilgan sanoat korxonalari mahsulot chiqara boshladi.
Elektr energiyasi va yoqilg`i ishlab chiqarish, ko`mir, qora va rangli metall bazalarini tashkil etish, kimyo sanoatini rivojlantirish, qurilish materiall tushirildi. Chirchiq elektr kimyo kombinatining ikkinchi navbati, Qo`qon tukqorish (aralash mineral o`g`itlar) zavodining superfosfat zaarini ishlab chiqarishni ko`paytirish urush yillaridagi O`zbekiston sanoatining asosiy yo`nalishlari edi. Harbiy ishlab chiqarish quvvatlarini oshirib borish zarurati sanoat qurilishini ko`paytirishni talab qilar edi. Asosiy qurilish ishlari hashar usuli bilan olib borildi. Elektr energiyasi ishlab chiqarishni ko`paytirish maqsadida 7 ta yirik va 30 ga yaqin kichik GESlar qurildi. Ayniqsa, O`zbekistonning eng yirik gidroelektrostansiyasi bo`lib qolgan Farhod GESi qurilishi umumxalq qurilishga aylantirilib, 10 oy ichida Sirdaryo to`silib, GES ishga tushirildi. Salar, quyi Bo`zsuv, Tovoqsoy, Okdovoq, Oqtepa, Qibray GESlari ham muddatidan oldin qurilib ishga tushirildi. Bu respublikada elektr energiyasi ishlab chiqarishni ko`paytirdi. Elektr energiyasi 1940 yilga qaraganda 1943 yilda 3,5 barobarga oshdi, 1945 yilda esa 1187 million kilovatt soatga ko`paydi.