Ilk o’rta asrlarda sug’d tili va adabiyotining tarixiy tahlili xolmahmatov faridun

580 YILDA XITOYDA VAFOT ETGAN SAVDOGAR VIRKAKNING OʻGʻILLARI TOMONIDAN YOZILGAN SOʻGʻD TILIDAGI EPITAFIYA.

SUG’D ADABIYOTI

• Syuan Szyan taʼkidlaganidek, Soʻgʻdda “baʼzi adabiyotlar bor”. Darhaqiqat, so‘g‘dlar keng ko‘lamli adabiyotga ega bo‘lgan: ma’naviy va dunyoviy. Ularning Eng muhimi Vessantara Jatakaning so'g'd tiliga tarjimasi. Ushbu jatakaning pali, tibet va xitoy tillarida parallel matnlarining mavjudligi sug'd tilining eng yaxshi mutaxassislaridan biri E. Benvenistega Ushbu buddist asarning so'g'dcha matnini to'liq tahlil qilish imkoniyat yaratdi. So‘g‘d matni 1513 misrani o‘z ichiga oladi (faqat boshining bir necha varaqlari va oxiridagi bir necha misralar saqlanib qolmagan)

VESSANTARA JATAKA

• Jatakaning mazmuni quyidagicha: Sudashan deb atalgan podshohning uzoq kutilgan o'g'li tug'iladi. U ulg'aygach, bir go'zal bilan turmushga qurdi va ularning ikki farzandi bor edi. Shahzodaning bir yomonligi uchun otasi uni yirtqich hayvonlar va odamxo’r jinlar yashaydigan kimsasiz toqqa surgunga yuboradi. Shahzodaning xotini bolalarni olib, unga qo'shiladi, garchi shahzoda buni xohlamasa ham. Yo'lda o'zining saxiyligi bilan mashhur bo'lgan shahzoda o'zi bilan birga berilgan barcha mulkni tarqatadi. U xotini va bolalari bilan dahshatli cho'l bo'ylab piyoda yurishadi.

VESSATARA JATAKA

• Oliy xudo ularga rahmi kelib, ular uchun ajoyib saroy yaratadi. Bir oz dam olgandan so'ng, shahzoda otasining buyrug'ini buzmaslik uchun u yerda qolishdan bosh tortadi va yana oilasi bilan yo'lga chiqadi. Muhojirlik joyiga yetib boradi, shoxlardan kulba quradi va u yerda joylashadi. Sudashan hatto bolalarini ham bir notanish kishiga beradi va uning odamlarga bo'lgan xayrixohligini tekshirish uchun xudo uning oldiga bir keksa odamni yuborib, undan chiroyli xotin berishni so'rasa, u ham shunday qiladi, lekin u shahzodaning xotini uchun qaytib kelishini aytib, uni tark etadi

VESSANTARA JATAKA

• Shahzoda tomonidan taqdim etilgan bolalar musofir bilan poytaxtga kelishdi va podshoh ularni to'lab olib qoladi. Ular bobolariga azob-uqubatlarni aytib berishadi Doimiy iltimoslardan so'ng, shahzoda Sudashan poytaxtga qaytadi va qirol o'z taxtini unga topshiradi. Jatakaning tugashi Buddaning murojaatidan iborat bo'lib, u shahzoda Sudashan o'zining avvlagi tug'ilganlaridan birida ekanligini tushuntiradi. Ma'lumki, Jataka sikli Hind buddist adabiyotining eng muhim bo'limlardan biridir.