Min sulolasi davrida Xitoy-Tibet munosabatlari Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Min sulolasi davrida Xitoy-Tibet munosabatlari

• 
  
• 
  

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Min sulolasi va Tibet oʻrtasidagi munosabatlarning aniq tabiati yaʼni holati aniq emas. Oʻzaro munosabatlarni tahlil qilish zamonaviy siyosiy toʻqnashuvlar va Vestfaliya suverenitetini kontseptsiya mavjud boʻlmagan davrga qoʻllash bilan yanada murakkablashadi. Xitoy Xalq Respublikasi tomonidan nashr etilgan "Xitoy Tibetining tarixiy holati" kitobida Ming sulolasi Tibet ustidan soʻzsiz suverenitetga ega boʻlganligi, Ming saroyining Tibet rahbarlariga turli unvonlar berganiga, tibetliklar unvonlarni toʻliq qabul qilganiga ishora qilib taʼkidlab beradi. Ming poytaxtiga sayohatni oʻz ichiga olgan ushbu unvonlarning vorislari uchun yangilanish jarayoni boshlagan edi. Xitoylik olimlar, shuningdek, Tibet XIII asrdan beri Xitoyning ajralmas qismi boʻlgan va shuning uchun u Min imperiyasining bir qismi boʻlgan deb taʼkidlab kelishgan. Biroq, Turrell V. Wylie, Melvin C. Goldstein va Helmut Hoffman kabi Xitoydan tashqaridagi koʻpchilik olimlar, munosabatlar suzerainty edi, Ming unvonlari faqat nominal edi, Tibet Ming nazorati ostida boʻlmagan mustaqil mintaqa boʻlib qoldi va bu shunchaki Tibet bilan munosabatlarni toʻxtatgan Tszajing imperatoriga qadar qaram boʻlib soliq toʻlab kelgan.
Baʼzi olimlarning taʼkidlashicha, Ming davrida Tibet rahbarlari tez-tez fuqarolar urushi bilan shugʻullangan va Nepal kabi qoʻshni davlatlar bilan oʻzlarining xorijiy diplomatiyalarini ham olib borganlar. Baʼzi olimlar Ming-Tibet munosabatlarining tijoriy jihatini taʼkidlab, Ming sulolasining urush uchun otlarning yetishmasligini va shuning uchun Tibet bilan ot savdosining muhimligini aytib oʻtishgan. Boshqalar esa, Ming saroyining tibet lamalari bilan munosabatlarining muhim diniy tabiati zamonaviy ilm-fanda kam ifodalanganligini taʼriflab berishgan.
Yuan sulolasi va Tibet buddizmining Sakya maktabining ruhiy ustuni Drogyon Chogyal Phagpa davridagi noyob munosabatlarni qayta tiklash umidida, Yongle imperatori Karmapa Deshin Shekpa bilan dunyoviy va diniy ittifoq oʻrnatish uchun Karma Kagyu maktabi bilan birgalikda harakat qiladi. Biroq, Yongle imperatorining urinishlari muvaffaqiyatsiz tugaydi.
Ming XIV asrda Tibetga vaqti-vaqti bilan qurolli aralashuv boshladi, ammo u yerda doimiy qoʻshinlarni garnizon qilmadi. Tibetliklar ham baʼzan Ming bosqinlariga qarshi qurolli qarshilik koʻrsatdilar. Vanli imperatori 1578-yilda boshlangan Moʻgʻul-Tibet ittifoqidan soʻng Min-Tibet munosabatlarini tiklashga urinib koʻrdi, bu keyingi Qing sulolasining Gelug maktabining Dalay Lamani qoʻllab-quvvatlashi tashqi siyosatiga taʼsir qildi XVI asrning oxiriga kelib, moʻgʻullar Amdo mintaqasida oʻzlarining mavjudligini koʻpaytirgandan soʻng, Gelug Dalay Lamaning muvaffaqiyatli qurolli himoyachilari bilan boʻlishadi. Bu 1637-yildan 1642-yilgacha Gushi Xonning Tibetni bosib olishi va uning yordami bilan 5-Dalay Lama tomonidan Ganden Phodrang rejimini oʻrnatishi bilan tarixda yakunlandi.
Tibet ustidan yuan hukmronligi haqida maʼlumot[tahrir | manbasini tahrirlash]