Min sulolasi davrida Xitoy-Tibet munosabatlari Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Qoida masalasiga taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Dawa Norbuning taʼkidlashicha, zamonaviy Xitoy kommunistik tarixchilari Ming Tibetdagi eski Yuan sulolasining amaldorlarini shunchaki qayta tayinlagan va Tibetdagi hukmronligini shu tarzda davom ettirgan degan qarashni yoqlayb shu taraf boʻladi^[39]. Norbuning yozishicha, bu Amdoning sharqiy Tibet mintaqalari va Kxamning Ming bilan „oʻlpon-savdo“ munosabatlariga toʻgʻri kelgan boʻlsada, agar gʻarbiy Tibetning Ü-Tsang va Ngari mintaqalariga nisbatan qoʻllanilsa, bu haqiqat emas edi. Phagmodrupa Changchub Gyaltsendan keyin ularni „uchta ketma-ket millatchi rejim“ yaʼni tizim boshqargan, Norbu shunday yozadi: „Kommunistik tarixchilar eʼtibor bermaslikni afzal koʻrishadi“ deya aytgan edi^[39].

Yongle imperatori (1402—1424-yillar hukmronligi)
Garchi 1430-yillargacha Geluglar Ming saroyi bilan sovgʻalar almashgan va ularga topshiriqlar yuborgan boʻlsalar ham^[40], Mingshi yoki Ming Shiluda Gelug haqida tilga olinmagan. Bu haqda tarixchi Li Tieh-tseng Tsongxapa Mingning Yongle imperatorining saroyiga tashrif buyurish taklifini rad etgani haqida ham gapirgan edi.

Xuande imperatori (r. 1425—1435-yillar)
1403-yildan boshlangan sayohatlari davomida Deshin Shekpa 1407-yilning 10-apreliga qadar Nankinga tashrif buyurishga Ming saroyining keyingi nasihatlariga koʻra undadi deya yozadi^[41]. Norbuning yozishicha, Yongle imperatori moʻgʻul imperatorlarining anʼanalariga va ularning sakya lamalariga boʻlgan hurmatiga amal qilib, Deshin Shekpaga juda katta hurmat koʻrsatgan. Yongle imperatori Karmapani kutib olish uchun Nankindagi saroydan chiqdi va undan irmoq vassaliga oʻxshab qoʻshiq aytishni talab qilmadi^[42]. Karma Thinleyning soʻzlariga koʻra, imperator Karmapaga chap tomonida va oʻzinikidan balandroq taxtda sharafli joyni beradi. Rossabi va boshqalar Xubilay Xon va Sakya Phagpa lamasi tomonidan tuzilgan shunga oʻxshash tartibni tasvirlab, Xubilay undan diniy koʻrsatmalar olayotganda „Tibet ruhoniysidan pastroq platformada oʻtirishi“ haqida batafsil bayon etib yozadi etilgan maʼlumotlarda^[43][44].

Deshin Shekpa (1384—1415-yillar)
Tibet manbalariga koʻra, Deshin Shekpa ham Yongle imperatorini moʻgʻullar ilgari qilganidek, Tibetga oʻz harbiy qudratini yuklamaslikka koʻndirgan^[41]. Thinleyning yozishicha, Karmapa Tibetga qaytishidan oldin, Yongle imperatori Tibetga harbiy kuch yuborishni rejalashtirib qoʻygan edi va Karmapa barcha Tibet buddist maktablari ustidan hokimiyatni majburlagan, ammo Deshin Shekpa uni reja asosida rozi boʻlishiga koʻndirgan^[45]. Biroq, Xok-Lam Channing taʼkidlashicha, „bu hech qachon imperatorning niyati boʻlganiga oid dalillar kam“ va bu dalillar Deshin Skekpa qatʼiy diniy maqsadlarda taklif qilinganligini koʻrsatadi deya aytin oʻtgan^[40].
Marsha Vaydner Yongle imperatorining oldingi Jianven imperatori bilan ziddiyatiga ishora qilib, Deshin Shekpaning mo''jizalari "imperatorning ham, uning gurusining ham qudratiga guvohlik berdi va imperatorning taxtga muammoli vorisligi uchun qonuniy vosita bo'lib xizmat qildi", deb ta'kidlaydi^[46]. Tsayning yozishicha, Deshin Shekpa Yongle imperatori hukmronligining qonuniyligiga yordam bergan va unga Ming taxtidagi Yongle imperatoriga Osmon marhamatidan dalolat beruvchi alomat va alomatlar bergan edi^[47].

Zhengtong imperatori (r. 1435—1449-yillar)
XXR Davlat kengashining Axborot idorasi Zhengtong imperatorining farmonini juda yaxshi holatda saqlagandi (r. 1435—1449-yillarda) 1445-yilda Karmapaga murojaat qilib, uning agenti Ming saroyiga muqaddas yodgorliklarni olib kelganidan keyin bu haqida yozilgan^[48]. Zhengtong Dxarmaning buyuk xazinasi shahzodasi Karmapaga xabar yetkazgan edi.