Ilm-fan muammolari yosh tadqiqotchilar talqinida

So‘z yasalishi . So ‘z yasalishi o ‘z ichiga so ‘z qurish uchun qismlar kabi 
elementlarni oladi. Metyuning fikriga ko ‘ra, “Morfologiya bo ‘limi oddiy va 
murakkab leksema o ‘rtasidagi bog ‘liqni o ‘rganadi.” ( 1991:36) 
Morfema atamasi tilshunoslikning eng kichik qismini bildirish uchun ishlatiladi. 
Morfema – eng kichik birlik. Uni kichikroq birliklarga bo‘lish mumkin emas , o‘z-
o‘zidan ma’noli yoki Grammatik vazifani bajaradi. Misol uchun faqat bitta 
morfemani o‘z ichiga olgan fee [fi:] so ‘zini [f] va [i:] ga bo‘lish mumkin emas. 
Lekin birds, arms, trees ikkita morfemaga bo‘linadi va o‘ziga xos vazifasiga ega. 
Birinchi morfema bird, arm, tree, ikkinchi morfema esa (lar) qo ‘shimchasidir. Buni 
biz morfema tarkibiga kiruvchi ko‘plik fleksiyasi deyiladi. Morfologik jarayonda so‘z 
yasalishi va shakllanishi kabi masalalar muhokama qilinadi. Oddiy leksemaga misol 

---

“Ilm-fan muammolari yosh tadqiqotchilar talqinida” 
mavzusidagi 9-sonli respublika ilmiy konferensiyasi
 
232 
sifatida catch so‘zini olsak, catch, catches, catching, caught so‘zlari turlicha 
yozilishiga qaramasdan ma’nosi bir yadroga egadir. Yuqoridagi misollar fleksiv 
morfologiyada o‘rganiladi. Murakkab so‘zga misol qilib olsak, association= 
associate(e)+ (ion), associate fe’liga (ion) ot yasovchi qo‘shimcha qo‘shilib 
association ot so‘z turkumiga kirovchi qo‘shma so‘z yasaydi. Bunday turdagi so ‘zlar 
hosilaviy morfologiyada o‘rganiladi. 
So‘z yasash tilning lug’at boyligini oshirishda eng samarali usullaridan biridir. 
Zamonaviy ingliz tilida so‘z yasalishining ikki xil turi ko‘rishimiz mumkin, birinchi 
usul produktiv hisoblanadi. Bunday deyilishiga sabab bugungi kunda bu usullar 
orqali yangi so’zlar yasaladi va produktiv usul o‘z ichiga quyidagilarni oladi: 
1) affikslar yordamida (affiksatsiya); 
2) konversiya; 
3) abbrivatura (qisqartirish); 
4) kompozitsiya (so’z yoki negiz qo’shish orqali). 
Affiksatsiya. Tilda ko‘p shakllanish turlari mavjud bo‘lib,shulardan biri 
affiksatsiyadir. Affiksatsiya eng keng tarqalgan morfologik jarayon sifatida da’vo 
qilish mumkin. Inson tilida ehtimol qo ‘shma so ‘zlarni yaratishning eng keng 
tarqalgan usulidir. Syzmanekning fikricha, affiksatsiya, umuman “ Ildizli morfema 
bilan bog’lanishning birikmasi ya’ni o ‘zakka qo ‘shilgan morfema affiks yoki 
affiksatsiya deb atalish jarayoni ” deb ta’riflagan. (1989:62) Affiksatsiya – asosga 
hosila affikslarini qo ‘shish orqali so ‘z yasalishidir. Affikslar yordamida, ya’ni 
qo’shimcha qo’shib so’z yasash ingliz tilining uzoq tarixi davomida eng ko’p 
qo’llanilgan produktiv usuldir. Bunda biror–bir so’z turkumiga oid so’zga 
qo’shimcha qo’shiladi. Tilshunoslar affikslarni uch turga ajratadilar: suffiks, prefix va 
infiks Asosning old tomoniga bog’langan affiks prefiks deyiladi, asosning oxiriga 
biriktirilgan bo ‘lsa suffiks deyiladi so ‘zning o ‘rtasida kelsa infiks deyiladi, bu 
yerda prefix, infiks va suffiks larga ba’zi misollar keltirilgan. 
Prefikslar: ingliz tilidagi de-activate, re - organize,un -happy, o‘zbek tiladagi 
ser-farzand, super-yutuq, ba-davlat. 

---