Ilm-fan va innovatsiya ilmiy-amaliy konferensiyasi in-academy uz/index php/si 146 O'zbek tilshunosligida terminologiya masalasaning

ILM-FAN VA INNOVATSIYA 
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
 
in-academy.uz/index.php/si 
147 
ulus , baliq ( " shahar " ma'nosida) , yasaq ( " huquq, qonun " ma'nosida ), ordu , qazi , og'riliq , 
jaza , yug'rush ( " vazir " ma'nosida ) kabi yuzlab ijtimoiy - siyosiy terminlar ishlatilganligi , 
Mahmud Qoshgʻariyning " Devoni lugʻotit - turk " , Yusuf Xos Hojibning " Qutadg'u bilig " , 
Ahmad Yugnakiyning " Hibat al - haqoyiq " , Zamaxshariyning " Muhaddimat al adab " , Sayfi 
Saroiyning " Guliston bit- turkiy " , Qutbning " Xisrav va Shirin " , Rabgʻuziyning " Qissasi 
Rabgʻuziy " kabi asarlaridan olingan terminlar misollar bilan isbotlab berilgan . Shu bilan 
birga, terminlarning paydo boʻlish tarixiga , ularning yasalish qonuniyatlariga hamda boshqa 
tillardan oʻzlashtirilgan terminlar hisob buiga boyishi masalalariga ham alohida eʼtibor 
berilgan .
" Terminga xos belgilardan biri uning izohi va ta'rifiga oydinlik kiritish , terminning ma'noviy 
qurshovida mavjud qoʻshimcha semalarni yuzaga chiqarish ilm- fan tilining rivojlanishida , 
oʻzga soah oid terminologik tizimlar tarkibida yaqqol seziladi . Bugungi oʻzbek 
terminologiyasining boyishida yuqorida zikr etilgan jihatlar hamon ustunlik qilmoqda" [3.15] 
O'z qatlamning salmoqli oʻrni boʻlgani kabi o'zlashmalarning darajasi ham sezilarlidir . 
O'zlashmalarning til terminologiyasi boyishidagi oʻrnini Saidqodirovaning "Ingliz va oʻzbek 
tillarida internet terminlarining lingvistik tadqiqida internet terminlari misolida koʻrishimiz 
mumkin. Olib borgan izlanishlari natijasida oʻzbek tili terminologiyasining 54 foizi ini 
o'zlashmalar,rus tilidan oʻzlashgan internet terminlari 31foizi , ingliz tilidan aynan oʻzlashgan 
baynalmilal internet terminlari 23 foizini tashkil etishini koʻrsatgan . 
Ismailovning "O'zbek tili terminologik tizimida semantik usulda termin hosil boʻlishi " 
tadqiqoti ham mavjud . 
Ishayevning " Terminologiyamizning rivojlanishida oʻzbek shevalarning oʻrni . Oʻzbek tili 
terminologiyasi va uning taraqqiyot perspektivalari. 1 respublika terminologiya 
konferensiyasiga koʻra;
“O'zbek tilining leksik boyligi ushbu dialektlardagi soʻzlar hisobiga asrlar osha to'lib borgan. 
Kasb-hunar leksikasi, maishiy leksika , kiyim - kechak nomlari , qarindoshlik istilohlari , oziq-
ovqat nomlari bevosita koʻp sonli shevalarning lugʻat zahirasi yordamida shakllangan . 
Chunonchi , geografiyaga xos arna , bo'g'oz , geologiyaga oid quv soʻzlar shular jumlasidandir. 
1100 dan ortiq mahalliy oʻsimlik nomlari oʻzbek shevalari va lahjalari vakillari tilida faol 
qoʻllanadi. Bular sirasiga igir , suvsumbul , ho'kiztili, g'ozyaproq, ko'kmaraz, oqsasir , randak 
singari fitonimlarni kiritish mumkin. Keyingi vaqtlarda adabiy tilga dialektlardan yelvizak , 
tangi ( togʻdagi tor soʻqmoq) , sukchak , sinchalak , soz (qamishli botqoq ) kabi soʻzlarning 
kirib kelishi oddiy holatga aylandi”.[4.28] 
Usmonovning " Yilqichilik terminlarini oʻrganishning ayrim masalalari. Oʻzbek tili 
terminologiyasi va uning taraqqiyot perspektivalari. 1 respublika terminologiya 
konferensiyasi materiallariga koʻra; 
Oʻzbek adabiy tili tomonidan otlarning turfa nomlari xalq - sheva tilidan oʻzlashtirilgan edi . 
Otlarning nomlanishida ularga xos belgilar : tashqi koʻrinish - qamishquloq , qilich oyoq , echki 
oyoq va h.k., nasl - loqayi , yobmuti , bayir va h.k. va rang turi va tuslar - boʻz, qoʻngʻir, chipor , 
to'riq , g'irko'k va h.k. yosh- g'o'nan , do'nan , tullon, tallon , to'lon , kaltatoy va h.k. odat , qiliq - 
gajir , gijing , juyruq va h.k o'z in'ikosini topgan . 
Hozirgi oʻzbek diplomatik terminologiyasi taraqqiyotini uning tarkibiga kirib kelayotgan, 
bugungi jahon diplomatiyasi sohasida mavjud tushuncha va mazmunlarni ifodalovchi 
leksemalarsiz tasavvur qilib boʻlmaydi . Hozirgi oʻzbek diplomatik terminologiyasi genetik 

---