Ilm-fan va ta’lim

References: 
4. 
Milrud R.P. The modern methodological standard for learning styles in 
English language at school., 1996. 
5. 
Meatater T.A. Interactive learning styles. M., 2004. 
6. 
Polat E.S. New pedagogical and information technologies. M., 1999. 

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 92 ~ 
BOSHLANG’ICH SINF O’ QUVCHILARINI MANTIQIY MASALALAR 
YECHISHGA O’RGATISH METODIKASI 
 
Sharipova Guloy Olimboyevna 
Urganch, O’zbekiston. UrDU, o’qituvchi
 
 
Annotatsiya: Ushbu maqoladaboshlang’ich sinf o’quvchilarining matematik 
ertaklar yordamida fanga bo’lgan qiziqishlarini oshirishva matematik qobiliyatlarini 
rivojlantirish yoritilgan.Shuningdek, matematik ertaklar orqali noodatiylikka 
yondashilgan holda boshlang’ich sinf o’quvchilarining matematika darslari 
samaradorligini oshirish mumkinligi haqida so’z yuritilgan. 
Kalit so’zlar: ijodiy fikrlash, matematik tushuncha, matematik ertak, tasavvur, 
matematik bilim, qobiliyat. 
Jadal taraqqiy etayotgan jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yurita oladigan, aniq 
va ravshan, tanqidiy hamda mantiqiy fikrlay oladigan shaxsni shakllantirish, milliy, 
ma’naviy va madaniy merosni qadrlash, tabiiy-moddiy resurslardan oqilona 
foydalanish va asrab-avaylash, matematik madaniyatni umumbashariy madaniyatning 
tarkibiy qismi sifatida tarbiyalashdan iborat. 
Matematika olamni bilishning asosi bo’lib, tevarak-atrofdagi voqea va 
hodisalarning o’ziga xos qonuniyatlarini ochib berish, ishlab chiqarish, fan-texnika va 
texnologiyaning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. 
Amaliy-tajriba va sinov mashqlarida matematika darslarda kundalik faoliyatda 
shaxsiy, oilaviy va iqtisodiy vaziyatlarga, jumladan, tejamkorlikka, mehnatni 
yengillashtirishga va unumdorligini oshirishga, savdo-sotiq bilan bog’liq bo’lgan 
masalalar yechilishi lozim.
10
Matematika darslarida ertaklardan foydalanish o’quvchilarda: O’quvchilarni 
faollashtirish, o’quvchilarda adabiyotga, ertakka bo’lgan qiziqishni orttirish, 
atrofdagilarga yordam berish ko’nikmalarini tarbiyalash, kattalar va tengdoshlari bilan 
hamkorlik qila olish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. 
Boshlang’ich ta’limda matematika o’qitish arifmetik amallar va tushunchalar 
mohiyatini ochish orqali, hayotiy mazmunli matematik ertaklardan keng foydalanish 
va shu asosda mantiqiy biri-biriga bog’langan tushunchalar, ta’riflar, qoidalar va 
xulosalarni keltirib chiqarish o’quvchilar matematik qobiliyatlarini rivojlantirishga 
xizmat qiladi. Shu fikrlardan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, hozirgi kunda 
bolalarda matematik tasavvurlarni o’stirishda ertaklarda ifodalangan matematik 
1 Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi boshlangich ta`lim. Toshkent-
2017, 172-bet 

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 93 ~ 
tushunchalar orqali bolaning matematika darslarini o’qitish sifatini oshirishdagi 
matematik ertaklarning ahamiyati uning tafakkur dunyo qarashi va matematik 
tasavvurini o’stirish matematika ta’limining keyingi bosqichlari uchun bolalarni 
tayyorlaydi va kompetensiyasini rivojlantiradi. Matemetik ertaklar orqali 
noodatiylikka yondashilgan holda boshlang’ich sinf o’quvchilarining matematika 
darslari samaradorligi oshirish mumkin. 
Ertaklarda tarbiyalanmagan odam ideal orzular dunyosini anglash qiyinroq 
ekanligini payqash mumkin. Ertaklar tufayli bola haqiqiy vag’ayrioddiy narsalarni 
ajrata boshlaydi. Ertakni chetlab o’tib, rivojlanish mumkin emasligini, nafaqat 
tasavvurni, balki tanqidiy geometrik materiallarning dastlabki ko’nikmalarini, tasavvur 
va qobiliyatni talab qiladigan, taklif qilingan vaziyat haqida o’ylash, qaror qabul qilish 
uchun zarur ma’lumotlarni ochib berish, uchun zarur ma’lumotlardan foydalanish 
zarur. 
Ertaklar qo’llangan darslarda yaxshi kayfiyat hukm suradi va bu unumli 
ishlashning kalitidir. Ertak sizga xazil hayolot, ijodkorlik darslariga kirishga imkon 
beradi va eng muhimi bolalarni mehribon va adolatli bo’lishga o’rgatadi. Matematikani 
o’rganishda ertaklardan quyidagicha foydalanish mumkin: ertak qahramonlari 
qiyinchiliklarni boshdan kechirishadi. Bolalar ularga yordam berishga harakat 
qilishadi, ular yo’lda tuzatiladi, eng kutilmagan to’siqlarni yengib o’tishadi. Ular 
matematik topshiriqlarni, topishmoqlar, maqollarni bajarishadi. Ta’lim to’siqlarini 
ertak qahramonlari bilan birgalik yengib o’tishga yordam berishadi. Bu ham matematik 
ham adabiy materiallarni o’zlashtirishni yaxshilaydi. 
Shu tarzda tashkil etilgan darslar bolalarni faollashtiradi, ularning ishiga hissa 
qo’shadi. Ko’p tarbiyaviy vazifalar natijasida ta’lim shakllanadi.Matematik darslarda 
juda ko’p ko’ngilochar materiallardan foydalanish mumkin va ulardan foydalanish 
foydalidir. Chunki ko’ngil ochish yordamida siz biron bir qiyin ma’lumotni ham oson 
tarzda yetkazib berasiz. Ba’zi bir nostandart topshiriqlar (xazil, tangalar, gugurt, 
kesish, qatlama va boshqalar ) tashqi hordiq chiqaradi. 
Bunday turli xil vazifalar foydalidir, ammo ularni har doim ham dastur 
materiallari bilan bog’lab bo’lmaydi. Biroq bunday vazifalar uchun siz darsda 3-5 
daqiqa ajratishingiz mumkin. Bu darsni yanayam jonliroq va tushunarliroq 
qiladi.Insoniy fazilatlarni targ’ib qilish yoki aksincha xarakterdagi yomon jihatlarni 
bayon etishda eng qulay va ta’sirchan usullardan biri ertakdir. Shuningdek, ertak 
bolalarning tafakkur doirasini kengaytirish, quvvayi-hofizasini kuchaytirish maqsadida 
mantiqiy fikrlashga o’rgatishning asosiy omillaridan biri sanaladi.
11
Har bir inson umri davomida ertakning tasavvuri, aqli va his-tuyg’ulariga 
mo’jizaviy ta’sirini ko’p marta boshidan kechirgan. Ammo biz kamdan-kam hollarda 
11
Ertaklarda matematika: o‘quv-uslubiy qo‘llanma. /Umid Ismoilov. –Toshkent: Yangi asr avlodi, 2014. – 4 b.

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 94 ~ 
tarkibni nafaqat ertaklarning axloqiy jihatlarida, balki turli xil bilimlarning manbai 
sifatida ham aks ettiramiz, ular orasida matematikaga oid bilimlar mavjud. Darslarda 
ertak-hikoyalardan foydalanish ta’limning yangi usullaridan birini ochib beradi. 
Ammo ertaklar boshlang’ich maktablarda va maktabgacha ta’lim muassasalarida 
matematika ta’limida unchalik keng qo’llanilmaydi. 86 nafar o’qituvchi so’rovnomasi 
natijasi shuni ko’rsatdiki, ular matematikani o’rganish jarayonida ertak-hikoyalardan 
foydalanishni ma’qullaydilar. Ertaklarning mazmunini tahlil qilish bu yerda ehtimollar 
nazariyasining poydevorida topilgan obrazli va ko’zga tashlanadigan aloqalar mavjud 
degan xulosaga kelishga imkon beradi. Ertaklar ham miqdor va o’lchov o’rtasidagi 
o’zaro bog’liqlikni ajoyib aks ettiradi, turli xil o’lchov turlari – bosh barmoq (Mary 
Thumb), dyuym (Tom Thumb), qo’ng’iroq masofasida, uch bosqichli uzunlik va 
boshqalar ishlatiladi.
12