Ilm-fan va ta’lim

 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
1. 
Mavlonov A., Abdalova S., Allamberganova M., Ilyasova Z. O’quv 
mashg’ulotlarini tashkil etishda ta’lim texnologiyalari. O’quv qo’llanma. T.: “Tafakkur 
bo’stoni”, 2013yil 142 b 5. Xalilov M.X. Bilish jarayonlari psixologiyasi SamDU 
1999y. 6. Boymurodov N. Amaliy psixologiya. Toshkent “YAngi asr avlodi”2008y. 7. 
Karimova V., Akromova F. Psixologiya. T.: 2000y. 8. Alimjonova J. I. Mutaxasislik 
o’qitish metodologiyasi (ma’ruzalar matni) TKTI. – T.: 2009 9. YUsupova P.A. 
Maktab ta’limi pedagogikasi T. “O’zbekiston” 1993. 
2. 
Mavlonov A., Abdalova S., Allamberganova M., Ilyasova Z. O’quv 
mashg’ulotlarini tashkil etishda ta’lim texnologiyalari. O’quv qo’llanma. T.: “Tafakkur 
bo’stoni”, 2013yil 142 b 13. 
3. 
http://www.referat.ru 
14. 
www.inter-pedagogika.ru; 
15. 
www.school.edu.ru 16. www. tdpu. uz 17. www. pedagog. uz 18. 7. www. Ziyonet.uz 
19. 8. www. edu 

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 178 ~ 
PSIXOLOGIYA FANINI O’QITISHDA DIDAKTIK YO’NALISHLAR 
DIDAKTIK YO’NALISHDA TA’LIM TEXNALOGIYASINI QO’LLASH 
Nurımbetova Jazira Djalilxan qizi 
Osiyo Xalqaro Universiteti Pedagogika va psixologiya” mutaxassisligi bo’yicha
M2-PP-22 guruh magistranti 
 
Annotatsiya: Maqolada ta’lim jarayonida didaktik o’yin va o’yin 
texnologiyalardan foydalanishning ahamiyati, o’yinlarning klassifikatsiyasi, 
ko’rinishlari haqida ma’lumot berish bilan birgalikda musiqa ta’limi jarayonida 
qo’llaniladigan o’yinlardan namunalar ham keltirilgan. 
Kalit so’zlar: o’yin, jarayon, didaktik o’yin, qobiliyat, qiziqish, moyillik, ijodiy 
qobiliyat, komponent, klassifikatsiya, texnologiya. 
KIRISH 
Bugungi axborot texnologiyalari va axborotlar oqimi mislsiz darajada ko’p 
bo’lgan davrda ta’lim tizimida an’anaviy darslar o’rniga noan’anaviy muqobil ta’limni, 
ya’ni innovatsion, yangi texnologiyalarni, interfaol ta’limni joriy etishni hayotning o’zi 
taqozo etmoqda. 
Ta’lim jarayonini tashkil etishda, jumladan, musiqa ta’limida o’quvchi shaxsiy 
qobiliyati, qiziqishi, moyilligi, uning o’z kuchi imkoniyatlariga ijodiy qobiliyatlarini 
rivojlantirishini asos qilib olish maqsadga muvofiqdir. 
Ta’lim jarayoni o’quvchi shaxsiga yo’naltirilishi, o’quvchi-talabaga oliy qadriyat 
sifatida qarash dolzarb masalaga aylanmokda. O’quvchilarning universal o’quv-biluv 
ko’nikmalarini shakllantirish bosh maqsadga aylanmoqda. Bunda talaba-
o’quvchining 
ehtiyoji, 
moyilligi, 
qiziqishi, 
faolligini 
oshiruvchi 
o’yinli 
texnologiyalardan vosita sifatida keng foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. 
O’yin texnologiyalari (o’yin ta’limi) - ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirishning 
barcha ko’rinishlari: bilim, ko’nikma, malaka hamda hissiy baholovchi faoliyat 
jarayonini hosil qilishga yo’naltirilgan shartli o’quwaziyatlarini ifodalovchi shaxsga 
yo’naltirilgan ta’lim (peda gogik texnologiya) turlaridan biri hisoblanadi. 
O’yin texnologiyalarida o’quvchining tabiatiga mos tushuvchi o’yinlar o’quv-
tarbiyaviy jarayonni harakatga keltiruvchi kuchga aylanishi mumkin. 
O’yin o’quvchini ta’limda g’alabaga erishishda qiziqishini orttiradi va unda 
kuchli motivatsiya hosil kilish imkoniyatiga ega. O’quvchini tezkorlikda harakat 
kilishga, chaqqonlik, topqirlik, topshiriqlarni aniq, tez vaqtda bajarishga o’rgatadi, 
unda qonun-qoidalarga rioya kilish ko’nikmalari shakllanadi. O’quvchining faolligi 
rivojlantirilib, bilimga bo’lgan ishtiyoqi oshadi. SHaxsning ahloqiy sifatlarining 
shakllanishiga yordam beradi. O’quvchilarda o’zaro hamkorlik, ijodkorlik, bir-biriga 

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 179 ~ 
qayg’urish va o’zaro hurmat kabi odatlar rivojlantiriladi. Ayniqsa, ularda tashqi 
dunyoni tasavvur etish, erkin fikr yuritish, emotsional faollik va o’zaro muloqotga 
kirishuvchanlik vujudga keladi. 
USULLAR 
O’yin pedagogik madaniyat fenomeni bo’lib kelgan. Inson hayotida u muhim, hal 
kiluvchi omil sifatida ilmiy izlanuvchilarni qiziqtirib kelgan. O’yin organizmda 
ortikcha energiyadan halos bo’lish, charchash va vaqtida kuchni foydali holda ishlatish, 
ayrim holda uni tiklashda ham yordam beradi. 
Endi o’yinning ko’rinishlari va klassifikatsiyasiga to’xtalamiz. O’yinlar: 
- yakka-individual, juftli, guruhli, ommaviy o’yinlar; 
- jismoniy, intellektual musobaqaga asoslangan, ijodkorlikka yo’naltiruvchi 
o’yinlar, didaktik o’yinlar, konstruksiyali, kompyuterli o’yinlar; 
- ijtimoiy o’yinlar, syujetli, rolli, imitatsiyali o’yinlar, tashkiliy kommunikativ 
o’yinlar, qiziqarli o’yinlar va boshqa turda bo’lishi mumkin. 
YUkoridagi sanab o’tilgan o’yinlarning har birining quyidagi komponentlari 
mavjud. Ular: 
- o’yinda qatnashuvchilar; 
- o’yin qoidalari; 
- o’yinning vaqti; 
- o’yinning syujeti; 
- o’yinning rekviziti; 
- o’yinning yakuni (natijalari, qonun-qoidalariga rioya qilinishi). 
Aynan musiqa ta’limi jarayonida qo’llaniladigan o’yin texnologiyalaridan 
namunalar keltiramiz: 
Tinglash va eslash qobiliyatini rivojlantirish o’yini "Musiqani, qo’shiqni kim 
yozgan,top" 
O’yin materiali: Xaltachada kichik razmerdagi xar xil o’yinchoqlar, bastakorlar 
rasmlari stolda yoyiq xolda. 
O’yinning borishi: Musiqa rahbari bolalarning yoshiga ko’ra yil davomida musiqa 
mashg’ulotlarida tinglagan, kuylagan musiqa asarlarini chaladi va kuylaydi. 
- Musiqa asarini kim yozgan? - deb bolalardan so’raydi. Bolalar javobi. To’g’ri 
topgan bolaga musiqa rahbari- Rasmlar ichida aytgan bastakorni rasmini top- deydi. 
Bola rasmni to’g’ri topib ko’rsatsa g’olib hisoblanadi, unga xaltachadagi 
o’yinchoqlardan bittasini sovg’a qilinadi ya’ni rag’batlantiriladi. O’yin shu tariqa 
davom etadi. 
Eslash va tinglash qobiliyatini rivojlantirish o’yini "Kuyning nomini top" 
O’yinning borishi: Musiqa rahbari musiqa asbobida milliy kuylarni dastlabki 6-7 
ta tovushlarini chalib beradi. 

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 180 ~ 
Bolalar kuyning nomini topib aytishadi. kuyning nomini to’g’ri topgan bola g’olib 
hisoblanadi. O’yin shu tariqa davom etadi. O’yin ohirida ko’p kuy nomini to’g’ri 
topgan bolalar rag’batlantiriladi. 
O’yinga kiritilgan kuylar to’plami "CHertmak", "Norim-norim", "Andijon 
polkasi", "Yallami-yorim", "Do’loncha", "Lazgi", "Namanganni olmasi" , "Dilxiroj", 
"CHitti gul", "Munojat". 
Raqs ijodkorligini rivojlantirish o’yini "Raqsga tushamiz" O’yinni borishi: 
Bolalar davra olib turishadi. Tarbiyachi qo’lida ro’molcha bilan davrada yurib 
xoxlagan bolani yelkasiga ro’molchani tekkizadi, yelkasiga ro’molcha tekkan bola 
o’rtaga chiqib musiqa ohangiga monand raqsga tushadi. Bir vaqtda davrada turgan 
bolalar chapak chalib turishadi. Ro’molcha olgan bola boshqaruvchi bo’ladi. O’yin shu 
tariqa davom etadi. 
Tadqiqot va Natijalar. 
O’yin o’quvchini o’ylashga, topqirlikka, ziyraklikka, mantiqiy fikr yuritishga 
o’rgatadi. SHu asosda o’z «men»ining shakllanishiga yordam beradi. SHuningdek, 
bilishga o’rganish ehtiyojini tug’dirib, yangi o’zgarishlarga bosh-laydi. O’yin tashqi 
olam bilan muloqot qilishga yangi-yangi imkoniyatlarni ochib beradi. O’yin 
umumilmiy tushuncha bo’lib, falsafa, pedagogika, psixologiya, tarix nazariyasi, 
san’atda uziga xos tushuncha, atamalari mavjud. Umuman, ilmiy tilda o’yin 
dramaturgiya, tomoshalar, bayramlar, festivallar, karnavallar, badiiy ijodkorlik 
ma’nosida ham ishlatiladi. 
Katta ensiklopedik lug’atda o’yin nafaqat mahsuliy faoliyat bo’lib, uning motivi 
natijalarida emas, aksincha jarayonning o’zida namoyon bo’lishi ko’rsatilgan. Bu 
jarayon o’ynovchilarga rohat bag’ishlaydi, undan tomoshabin zavq-shavq oladi. SHu 
sababli ham, u ta’limiy jarayonning samarali kechishida muhim rol o’ynaydi, 
o’quvchining shaxs sifatida rivojlanishida, hayotda ishlash, o’quv-bilishga bo’lgan 
qiziqishini oshirishda, psixologik tayyorlashda yordam beradi. 
Jumladan, musiqali didaktik o’yinlar bolalarning musiqaviy-sensor qobiliyatini 
rivojlantiradi va mustaqil faoliyatiga ham qo’shiladi. 
Musiqali didaktik o’yinlar musiqa mashg’ulotlarda va bolalarning bo’sh 
vaqtlarida o’tkazib o’ynaladi. Bolalarning mustaqil o’yinlarida musiqali didaktik 
o’yinlar ularni qo’shiq aytishga, raqs tushishiga, bolalar cholg’u asboblarini chalishga 
bo’lgan qiziqishlarini kuchaytiradi va ijod qilishga undaydi. 
Umuman, o’yin tushunchasi keng ma’noga ega bo’lib, uni bir qoida bilan ifoda 
etish qiyindir. Ko’pincha bu savolga javob olish uchun «Har bir odam nima uchun 
o’ynaydi?» degan savol qo’yilgandagina unga kengrok javob olish mumkin. 
Aksariyat pedagoglar o’yinni bilish kobiliyatlarini faollashtiruvchi vosita deb 
qaraydilar. U mahsulot emas, xizmat turi ham emas, lekin insonlar o’z umrini o’yin 
bilan bog’laydilar. Nima uchun? 

---

“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali
2181-4325 
| 
https://ilmfanvatalim.uz/ 
| 
№ 6
~ 181 ~ 
O’yin pedagogik madaniyat fenomeni bo’lib kelgan. Inson hayotida u muhim, hal 
kiluvchi omil sifatida ilmiy izlanuvchilarni qiziqtirib kelgan. O’yin organizmda 
ortikcha energiyadan halos bo’lish, charchash va vaqtida kuchni foydali holda ishlatish, 
ayrim holda uni tiklashda ham yordam beradi. 
O’yin insonning hayotiy muvozanatini saqlashda, uning faolligini oshirish orqali 
organizmda ishlamay turgan a’zolarini ishga, harakatga keltirib yuboradi. SHu sababli 
ham o’yin organizmdagi yaxshi energiyalarni hosil qiladi va tiklaydi. YA’ni, o’yin 
doimiy o’zlikni saqlab turuvchi ta’limiy jarayondir. O’quvchini o’yinga jalb etish 
keyingi mehnat va hayotiy faoliyatga tayyorlovchi vositadir. 
XULOSA 
Demak, o’yin o’quvchi-talabaning ichki ehtiyoji bo’lib, ularda faollikni oshiradi, 
ruhiyatni ko’taradi. O’yin bolaning muloqotga kirishuvchanligini oshirib, uning 
rivojlanishiga olib keladi. Buning oqibatida bola muvaffaqiyat qozonishga intiladi, 
uning ziyrak, hushyor bo’lishga, zavqlanishga o’rganadi. U olamni bilish, o’rganish 
harakatida bo’ladi. Intizomli bo’lish, chaqqonlik, tez fikr yuritishga intiladi. Ta’lim-
tarbiya jarayonida o’zligini namoyon qilish uning kundalik yashash tarziga aylanadi. 
TAVSIYALAR 
O’qituvchi-pedagog avval talabalarni individual (yakka tartibdagi), so’ngra 
guruhli o’yinlarga tayyorlashi va uni o’tkazishi, o’yin muvaffaqiyatli chiqqandan so’ng 
esa, ularni ommaviy o’yinlarga tayyorlashi lozim. Chunki talabalar didaktik o’yinli 
mashg’ulotlarda faol ishtirok etishlari uchun zaruriy bilim, ko’nikma va malakalarga 
ega bo’lishlari, bundan tashqari, guruh-jamoasi o’rtasida hamkorlik, o’zaro yordam 
vujudga kelishi lozim.