Ilmiy jurnal

№ 1, 2023 “PSIXOLOGIYA” ILMIY JURNAL * НАУЧНЫЙЖУРНАЛ * SCIENTIFIC JOURNAL
 
121 
қилувчиси сифатида Г.Кристалл томонидан эмоционал турғунликнинг асосий кўринишларидан 
бири ―аффектив толерантлик‖ ни ажратилиб кўрсатилади. Унинг асосида эмоционал зўриқишни 
енга олиш, бошқаларнинг оғир кечинмаларига сабрли бўлиш ѐтади. Толерантликнинг хулқ-атвор 
компоненти тадқиқотчиларнинг эътиборини тортади.
С.Л.Братченко хулқ-атвор толерантлиги таркиби ичида қуйидагиларни ажратиб кўрсатади 
[4]: 
‒ ўз фикрида қатъий тура олиш ва уни изоҳлашда толерантлик қобилиятига эга бўлиш;
‒ бошқаларнинг мулоҳазаларига толерант муносабатда бўлишга тайѐрлик, келиша олиш 
кўникмаси;
‒ қийин вазиятларда толерант хулқ-атвор. 
С.Л.Братченко толерантлик компонентининг шартли вербал кўринишини ҳам ажратишни 
таклиф қилади (2-жадвал). 
2-жадвал 
Толерантлик-интолерантлик муносабатларининг таркибий қисмлари 
 
Психологик 
тузилиш 
компонентлари 
Толерант муносабатлар 
Интолерант муносабатлар 
 
 
Мотивацион- 
қадриятли 
Фалсафий–этник 
қадриятларни 
қабул қилиш мотивлари: 
Ёрдам, ҳамкорлик, муҳаббат, ѐн 
босиш, мурувват 
Фалсафий–этник 
қадриятларни 
қабул 
қилмаслик 
мотивлари: 
бефарқлик, 
қабул 
қилмаслик, 
бошқаларнинг қарашлари ва хулқ-
атворини ўзгартириш истаги 
 
Когнитив 
Тушуниш, 
қабул 
қилиш 
механизмининг ривожланганлиги 
Тушуниш, 
қабул 
қилиш 
механизмининг ривожланмаганлиги 
 
Эмоционал-
иродавий 
Сабр-тоқат 
механизмининг 
ривожланганлиги: 
асабийликни 
енгиш, жаҳлни тийиш, ўзини ўзи 
бошқариш, ўзини ўзи назорат 
қилиш, эмпатия, севги, ҳурмат, 
қизиқиш, эмоционал турғунлик 
Сабр-тоқат 
механизмининг 
ривожланмаганлиги: ўзини тута 
билмаслик, асабийлик, совуқлик, 
бефарқлик, эмоционал нотурғунлик, 
агрессивлик, писанд қилмаслик