Ilmiy jurnal

№ 1, 2023 “PSIXOLOGIYA” ILMIY JURNAL * НАУЧНЫЙЖУРНАЛ * SCIENTIFIC JOURNAL
 
166 
1-жадвал 
Суҳбат жараѐнида шахсга биринчи психологик ѐрдам кўрсатиш жадвали 
Агар сизга айтишса… 
Албатта айтинг 
Ҳеч қачон гапирманг 
Ўқишни, гуруҳимни (ишимни, 
(оила аъзоларимни ва ҳ.к.) 
ѐмон кўраман... 
«Нима рўй беряптики, сен ўзингни 
шундай ҳис қиляпсан?». 
Мен сени ѐшингда сен шунчаки 
дангасасан (қайсарсан ва ҳ.к). 
«Ҳаммаси шунчалик умидсиз 
кўриняптики» 
Баъзан ҳаммамиз ҳам ўзимизни 
енгилгандек ҳис этамиз. Келинг, 
ўйлаб кўрамиз, бизда қандай 
муаммолар бор ва уларнинг қай 
бирини биринчи ҳал этиш керак 
«Яхшиси сиз ўзингизданда 
оғироқ аҳволдагилар ҳақида 
ўйлаб кўринг». 
«Мен бўлмасам ҳаммага яхши 
бўлади!» 
Сиз (сен) биз учун жуда қадрлисиз 
ва сизнинг кайфиятингиз мени 
хавотирга 
солмоқда. 
Нима 
бўлаѐтганини менга айтинг. 
«Ахмоқона 
гапларни 
йиғиштиринг. Келинг яхшиси 
бошқа 
нарсалар 
ҳақида 
гаплашамиз». 
«Сиз мени тушунмайсиз» 
«Ўзингизни қандай ҳис қиляпсиз, 
менга шу ҳақида гапириб беринг. 
Мен ҳақиқатан ҳам буни билишни 
истайман». 
«Ҳозирги кунда ѐшларни ким 
ҳам тушунарди? Ёки ҳозир ҳеч 
ким бировни тушунмайди». 
«Мен раҳматга сазовор иш 
қилмадим.ва ҳ.к». 
«Келинг 
ўтириб 
бу 
ҳақида 
гаплашамиз». 
«Нимани 
эксанг 
шуни 
ўрасан!». 
«Агар мен уддалай олмасам-
чи?». 
«Агарда уддалай олмасангиз, сиз 
қўлингиздан келган барча ишни 
қилганингиз ҳақида биламан ...» 
«Агар 
уддалай 
олмаѐтган 
бўлсангиз, 
демак 
етарлича 
ҳаракат қилмагансиз!». 
Тадқиқотларда суицидал уринишга айнан қайси нотўғри тарбиявий ва таъсир ѐки девиант 
хулқ кўринишлари сабаб бўлганлиги тўлиқ аниқланмаган. Шу боис суицидал фаоллик ривожланиш 
хавфи мавжуд гуруҳларга тааллуқли бўлган ўтказилган психодиагностик тадқиқотлар асосида 
индивидуал ва гурухий коррекцион дастурлар комплекси ишлаб чиқилиши зарур.
Бу дастурлар ўсмир ва ота–она суицидентларнинг ўз хулқ-атворини назорат қилишга 
кўмаклашиш, муқобил ижтимоий муҳит билан алоқасини тиклаш ва ривожлантиришнинг 
педагогик-психологик усул ва воситаларини аниқлашга қаратилган. Олиб бориладиган 
психопрофилактик тадбирларда ўсмирлар ва ота-оналарнинг атрофидаги шахсларнинг салбий 
таъсирларидан сақлаш мақсадида психологик-педагогик ҳамда ижтимоий кўмак беришга 
қаратилган, яъни: 
а) оила, маҳалла, ўқув гуруҳи, синф ва педагогик жамоа, оммавий ахборот воситалари;
б) ўсмирлар ва ота-оналар шахслараро муносабатлари асосий қирраларига таъсир қилувчи 
таълим ва тарбия шароитларини оптималлаштиришдан иборат.
Ўсмирлар суицидал хулқ-атвори профилактикасининг ниҳоятда муҳим ва масъулиятли 
босқичини суицидентга ѐрдам кўрсатишни ташкил этади.
Психологик амалиѐтнинг кўрсатишича, суицидал фикрга эга бўлган ўсмирга ѐрдам 
кўрсатишнинг уч асосий йўли мавжуд: 
- ўсмирнинг суицидал хулқ-атворини ўз вақтида диагностика қилиш, ва унга мутаносиб 
психологик коррекциясини амалга ошириш; 
- инқироз (депрессия) ҳолатидаги ўсмирни фаол эмоционал қўллаб-қувватлаш; 
- салбий вазиятларни енгиллаштириш, юмшатиш мақсадида унинг ижобий йўналишларини 
рағбатлантириш.
Коррекцион тадбирларни амалга ошириш жараѐнидаги тарбиявий аралашувнинг имконияти 
ѐки зарурий диагностик воситалари мавжуд бўлмаган ҳолатларда ўсмирни қийин вазиятлардан 
чиқиб кетиш йўлларини аниқлаш ва инқирозли ҳолатни енгиб ўтишнинг марказида суицидент 
билан индивидуал профилактик суҳбат туради.
Психопрофилатик тадбирларни амалга ошириш бир қатор омилларга боғлиқ бўлиб, аниқ 
ечими мавжуд эмас. Фавқулодда мураккаб вазифа - бу ўсмирларнинг суицидал хавф даражасини 
аниқлашдир. Психологларнинг фикрича, суицид хавфининг индивидуал-психологик омилларини 
https://buxdu.uz

---