Ilmiy jurnal

Key words: acculturation, culture, ethnic identity, student-youth, socialization, ethnic group, 
components, ethnic character. 
 
Kirish. Zamonaviy jamiyatdagi madaniy xilma-xillik tobora ijtimoiy ziddiyat va siyosiy nizolar 
manbalaridan biriga aylanib bormoqda va uning ijtimoiy birlikdan ajralmasligidan dalolat beradi. 
Zamonaviy jamiyatning birligi ma‘lum milliy va madaniy jamoalarning chegaralariga zid keladi. Etnik 
jamoalarning ijtimoiy va madaniy integratsiyalashuvi muammolari bevosita etnik va madaniy 
identifikatsiya jarayonlari bilan bogʻliq, shuning uchun zamonaviy koʻp millatli muhitda etnik 
jamoalarning oʻz-oʻzini identifikatsiyalash jarayonlarini oʻrganish kerak. Keng ma‘noda identiklik deganda 
ijtimoiy oʻzaro ta‘sir jarayonida muayyan rolga ega boʻlgan ma‘lum shaxslar yoki ijtimoiy guruhlarning 
identifikatsiyasi, oʻzlarini va boshqalarni turli xil ijtimoiy kommunikatsiyalar ―dunyolarida‖ ma‘lum bir 
oʻrin bilan bogʻlash tushuniladi. Ijtimoiy-madaniy identiklik - etnik guruhning obyektiv va subyektiv 
tarkibiy qismlaridan qat‘iy nazar, etnik guruh bilan identifikatsiya qilish; unitar yoki federal shaklda 
ifodalanishidan qat‘iy nazar, millat bilan identifikatsiya qilish; ma‘lum bir millat chegaralaridan chegara 
yoki geografik jihatdan uzoqda boʻlishi mumkin boʻlgan millatlararo madaniy hudud bilan oʻzaro 
bogʻliqlik kabilar bilan aloqadrolik kasb etishi bilan ham oʻrganilishi muhim boʻlgan muammolardan biri 
hisoblanadi. Etnik identiklik - bu shaxsning ma‘lum bir etnik guruhga mansublik koʻrsatkichi boʻlib, uning 
vakillariga xos fazilatlar mavjudligini bilish, ta‘lim va faoliyat sohasidagi etnik jihatdan aniqlangan 
afzalliklarni baholash bilan belgilanadi. Dj.Finnining fikricha, etnik identiklik - bu oʻzini etnik guruh a‘zosi 
sifatida anglash, oʻzini hozirgi va oʻzgaruvchan tushunish, oʻz etnik kelib chiqishi haqida tuzilgan va 
oʻzgartirilishi mumkin boʻlgan xabardorlikka taalluqli dinamik koʻp oʻlchovli konstruktsiyadir. 
Etnik identiklikning psixologik ma‘nosi milliy oʻziga xoslik (etnik guruh bilan emas, balki millat 
bilan identifikatsiya qilish), etnik oʻzini oʻzi anglash (etnik guruhda shaxsning oʻzini oʻzi belgilashi 
natijasi), etnik tuygʻu (etnik guruhga daxldorligini hissiy idrok etish), etniklik (etnik ahamiyatga ega 
dunyoda shaxsning umumiy ijtimoiy ta‘rifi va oʻzini oʻzi belgilashi), etnik identifikatsiya (etnik oʻziga 
xoslikni olish jarayoni), etnik oʻzini oʻzi identifikatsiya qilish (oʻzini etnik jamoaga ongli ravishda 
bogʻlash) kabi hayot kontekstidagi bir-biriga bogʻliq toifalar bilan taqqoslaganda namoyon boʻladi. 
Etnik identiklikning eng muhim belgilari til, kelib chiqishi, turmush tarzi, an‘anaviy madaniyati, 
qadriyatlari va me‘yorlari, tarixiy xotira va mifologiya, din, Vatan hissi, fuqarolik, xarakter, tashqi 
koʻrinishdir. Etnik identiklikning tuzilishi haqida gapirganda, tadqiqotchilar odatda ongli va ongsiz 
darajalar (G.U.Soldatova), kognitiv va affektiv komponentlar (M.Barrett) mavjudligini ta‘kidlaydilar. 
Kognitiv komponent shaxs va guruhning etnik xususiyatlari, etnik guruhga mansubligini anglash, etnik 
avto- va geterostereotiplarning mazmuni haqidagi bilim va gʻoyalarni oʻz ichiga oladi. Affektiv komponent 
etnik jamoalarga munosabatni, etnik guruhga mansublikni baholashni, etnik stereotiplarning yoʻnalishini va 
etnik imtiyozlarni oʻz ichiga oladi. Ba‘zan xulq-atvor va xatti-harakatlarning etnik rangdagi oʻziga 
xosligidan iborat boʻlgan xatti-harakatlar komponenti ham qoʻshiladi. Dj.Finni etnik identiklikdagi etnik 
ong, etnik oʻzini oʻzi aniqlash, etnik munosabat, etnik xulq-atvorlarni ajratib koʻrsatadi.