Ilmiy-pedagogik asoslari

Mavzu yuzasidan test savollari: 
1. O’quvchilarning kasbga moslashtirish bo’yicha egallashlari lozim bo’lgan 
eng ahamiyatli ko’nikmalar qaysilar? 
A) gnostik ko’nikmalar, konstruktiv ko’nikmalar, tashkiliy ko’nikmalar 
B) axborotlarni tahlil qilish ko’nikmasi, gnostik ko’nikmalar, konstruktiv 
ko’nikmalar, tashkiliy ko’nikmalar 
C) axborotlarni tahlil qilish ko’nikmasi, konstruktiv ko’nikmalar, tashkiliy 
ko’nikmalar 
D) axborotlarni tahlil qilish ko’nikmasi, gnostik ko’nikmalar, konstruktiv 
ko’nikmalar 
2. Maktabgacha ta`lim muassasalarida kasb olami haqidagi dastlabki 
tushunchalar qanday beriladi? 
A) boshlang`ich mehnat ko’nikmalari, o’yinlar orqali 
B) boshlang`ich mehnat ko’nikmalari, kasblar orqali 
C) kitoblar, o’yinlar orqali 
D) ekskursiyalar, kitoblar orqali 
2. Umumiy o’rta ta`lim maktablarida kasb-hunarga yo’naltirish ishlari 1-9 
sinflarda uzluksiz tarzda o’quvchilarga nima asosida beriladi? 
A) testlar asosida 

---

112 
B) shaxsning qiziqish va qobiliyatlari asosida 
C) shaxsning psixologik-pedagogik tashxisi asosida
D) shaxsning ko’nikmalari asosida 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
X U L O S A
 
Ma`lumki, o’quvchilar kasblarga oid ma`lumotlarning asosiy hajmini umumiy 
o’rta ta`lim maktabining 8-9 sinflarida mehnat ta`limi jarayonida egallaydilar. 
Tadqiqot ishida dastlabki paragraflarda bu jarayonning muhimligini ta`kidlovchi ikki 
omil tahlil qilib berildi, ya`ni birinchidan, kasbga moslashtirish ishlari to’g`ri yo’lga 
qo’yilganida o’quvchilar o’z qiziqishlari, mayllari, qobiliyatlari, salomatligi va boshqa 
sifatlaridan kelib chiqib kelajagini to’g`ri belgilab olishini ta`minlaydi; ikkinchidan, 
jamiyatimizning har bir jabhasida o’z kasbini mahorat darajasida egallagan, mustaqil 

---

113 
va ijodiy fikrlovchi mutaxassislarga ega bo’ladi. 
O’quvchilarni kasbga moslashtirishda o’qitishning yangi pedagogik 
texnologiyalaridan foydalanish xususiyatlari mazmun-mohiyati tahlili asosida darsdan 
tashqari mashg`ulotlarni tashkil qilish maqsad va vazifalari, o’quvchi kasbiy sifatlarini 
dastlabki pedagogik-psixologik tashhis qilish, tanlagan kasbi to’g`risida axborot 
berish, o’quvchi shaxsini ijtimoiy-kasbiy moslashtirish, kasbiy maslahatlar, 
kasbiy-iqtisodiy tarbiya metodlarini qo’llash yo’llari ko’rsatib berildi. SHu bilan 
birgalikda darsdan tashqari mashg`ulotlari, ommaviy shakldagi darsdan tashqari 
mashg`ulotlar hamda o’quvchilarning mehnat birlashmalari kabi mashg`ulot 
shakllaridan foydalanishga oid tavsiyalar berildi. 
SHuningdek, darsdan tashqari mashg`ulotlarni tashkil qilishda kasbga moslashish 
ishlari texnologiyasining funktsional tuzilmasi ishlab chiqildi. Unga ko’ra ta`lim 
jarayonini loyihalash va maqsadini belgilash bosqichining tashqi omillar, ta`lim 
jarayoni, ichki omillar ta`sirida amalga oshirilish mazmuni ko’rsatib berildi. 
Darsdan tashqari mashg`ulotlarni tashkil qilish o’quvchilarni kasbga 
moslashtirish jarayoni bilan uyg`unligini ta`minlash mexanizmini ishlab chiqish m aqs 
adida o’quvchilarni kasbga moslashtirish tuzilmasi ishlab chiqildi. Tuzilmaning ikki 
asosiy tashkil etuvchisi: mehnat ta`limi darslari jarayoni va darsdan tashqari 
mashg`ulot turlarining bir-birini rivojlantirishini ta`minlash uchun ularning har bir 
bo’g`inining o’zaro bog`liqlik asoslari ishlab chiqildi. Bu vazifani amalga oshirishda 
mehnat ta`limi davlat ta`lim standarti va tadqiqotchi tomonidan ishlab chiqilgan 
kasbga moslashtirishga asoslangan darsdan tashqari mashg`ulotlarning umumiy 
tuzilmasi asos sifatida olindi. 
Kasbga moslashtirish ishlari tizimli ravishda, izchil takomillashtirib 
borilgandagina kelajakda mukammal kasb egasi bo’lishiga erishiladi. Bu maqsadda 
ishlab chiqilgan ―Ganchkorlik‖, ―Tikuvchilik‖, ―Esh hunarmand‖, ―Naqqoshlik‖, 
―Elektrotexnika‖, ―Esh duradgor‖ to’garaklarining o’quv reja va dasturlari 
o’quvchilarning umumiy o’rta ta`lim muassasasidagi darsdan tashqari davrini qamrab 
olgan holda, umumta`lim fanlari bilan uzviy aloqadorlikda amalga oshirilishi, nazariy 
va amaliy bilimlarining ta`lim standartlari darajasiga to’la javob bera oladigan 

---

114 
bitiruvchilar tayyorlash imkonini beradi. 
O’quvchilarni kasbga moslashtirishning ishlab chiqilgan texnologiyasi
hamda to’garaklar o’quv dasturlarini amaliyotga tadbiq etishning eng samarali
echimi sifatida kasbga moslashtirish ishlarini tashkil qilishda darsdan tashqari 
mashg`ulotlar mazmunini tanlashning tashkiliy-pedagogik mezonlari ishlab
chiqildi. Ushbu mezonlarda o’quvchiga tushuncha berilayotgan kasbning turlari va 
nomlari bo’yicha real mavjud kasblarning mikdoriga nisbatan optimal 
munosabatni sakdash, kasb tanlash ishida mahalliy va mintaqaviy ehtiyojlar
asosida kasbga moslashtirishning ustuvorligi, bo’lajak kasb turi bilan bog`liq 
faoliyatning mazmuni va tuzilmasini asoslash, o’quvchining o’zi moslashtirilayotgan
kasb ob`ektlarining xususiyatlari to’g`risida ma`lumotga ega bo’lishligi kabi holatlar 
o’z aksini topgan. 
Darsdan tashqari mashg`ulotlarni tashkil qilishda o’quvchilar umumii o’rta 
ta`lim o’quv dasturi bilan uzviy bogliq ravishda kasbga moslashtirish oid 
tushunchalarni uzluksiz egallab bordilar. To’garaklar uchun ishlab chiqilgan 
dasturlarni amalga oshirish murakkab pedagogik-psixologik hamda tashkiliy 
jarayonlarni o’z ichiga olganligi sababli, tadkiqot ishida o’quvchilar qabul qilishi 
lozim bo’lgan barcha axborotlar oqimini guruhlar buyicha tizimlashgirib chiqildi. 
Bunda o’quvchilarni kasbga moslashtirish ishlarini axborot bilan ta`minlash 
tuzilmasini taxlil qilish asosida o’quvchilarning umumiy o’rta ta`lim o’quv dasturi 
asosida dars jarayonida tanishishi mumkin bo’lgan tanlagan kasbi va u to’g`risidagi 
axborotlar jamlandi hamda tizimlashtirildi. 
Amalga oshirilgan tajriba-sinov ishlari natijasida o’quvchilarni darsdan
tashqari mashqulotlar jarayonida kasbga moslashtirishning tavsiya etilayotgan 
pedagogik texnologiyasini ta`lim muassasalari amaliyotiga joriy etish yo’li bilan
o’rganildi. Bunda dastlab, darsdan tashqari mashqulotlar jarayonida kasbga 
moslashtirish ishlari xususiyatlaridan kelib chiqqan holda o’quvchi shaxsini 
shakllantirishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish shakllari va mazmuni ishlab 
chiqildi. So’ngra shu asosda ishlab chiqilgan ta`lim mazmuni va metodlari bevosita
o’quvchilarning darsdan tashqari mashqulotlari jarayonida sinab ko’rildi. O’quv 

---

115 
qo’llanmada o’quvchilarni kasbga moslashtirish texnologiyasining ishlanganlik 
darajasi taxdil qilinib, ta`limda yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llashning
eng maqbul yo’nalishiga o’quvchilarni kasb moslashtirish ishlariga to’g`ri
yo’naltirish orqali erishish mumkinligi ilmiy asoslandi.