Imarat hám inshaatlar quríLÍSÍ kafedrasí

Ulıwma mag’lıwmatlar: Rastvor jayılıwshan’lıg’ının’ rastvor jaylastırılatug’ın tiykardın’ qa’siyetine, qatıw sha’rayatına ha’m hawanın’ temperaturasına baylanıslı. Jumıstın’ maqseti: Rastvordın’ jayılıwshan’lıg’ın anıqlawdan ibarat.
Kerekli material ha’m a’sbap-u’skeneler: qurılıs rastvorı, konus, rastvordı tıg’ızlaw ushın polat sterjen, rastvordı tayarlaw ushın gu’rekshe, sekundomer. Jumıstı orınlaw ta’rtibi: Sınalatug’ın a’piwayı ıg’al rastvor yamasa qurg’aq qurılıs aralaspası uzaq aralıqtan keltirilse, sınawdan aldın 30 s, eger rastvor laboratoriyanın’ o’zinde tayarlansa, suw quyılg’annan keyin 5 minut aralastırıladı. Tayar rastvor menen kesik konus ıdıs qırına 1 sm jetkizbey toltırıladı ha’m polat sterjen (diametri 10-12 mm ge ten’) menen 25 ma’rte, batırıp tıg’ızlanadı ha’mde stolg’a 5-6 ma’rte urıp silkitiledi. Keyin rastvor salıng’an kesik konuslı ıdıs polat plita u’stine ornatıladı ha’m shtativtegi vint bosatılıp, konus ushı rastvor betine tiygiziledi. Konus o’z massası menen tik halatda rastvorg’a (10 s dawamında) bata baslaydı, onın’ batıw teren’ligi sızg’ısh boylap qozg’alıwshı ko’rsetkish arqalı baqlap barıladı, waqıt o’tkennen son’ (10 s) vint penen qozg’alıwshı sterjen bekkemlenedi. Usı ta’rtipte ta’jiriybe u’sh ma’rte qaytarıladı. Esaplap anıqlang’an ortasha arifmetikalıq ma’nis (konustın’ batıw teren’ligi sm de) rastvordın’ jayılıwshan’lıg’ın bildiredi. Dala sharayatında, bul a’sbap bolmasa, jipke asılg’an konustı tik halatda rastvorg’a erkin batırıladı. Konustın’ rastvorg’a batıw teren’ligi, onın’ o’lshemlerine qarap anıqlanadı.

6. 
   Qániygelik pánlerinen birewinen jeke lekciya tayarlaw
   

Betonnıń bekkemligi

Betonnıń bekkemligi tómendegi faktorlarǵa: cement túri hám markasi, suw menen cementtiń qatnası, iri toltırıwshılardıń túri hám bekkemliligi, betonnıń dúzilisine baylanıslı. Bir aralaspadan tayarlanǵan beton úlgileriniń bekkemligi hár qıylı bolıp, qatıw faktorlarınan waqtı hám sharayatı, kúshleniw jaǵdayınıń túri, úlgiler ólshemleri, júk tásiriniń xaraterine baylanıslı. Beton bekkemliligi waqıt ótiwi menen artıp baradı hám qatıw dáwiriniń dáslepki birinshi 28 sutkada beton tiykarǵı bekkemliligine erisedi.Keyinshelik qatıw processi áste-aqırın kemeyedi hám bul process bir neshe jıl dawam etedi. Beton bekkemliligi mámleket standartları boyınsha arnawlı ólshem hám qáliplerde tayarlanǵan úlgilerdiń sınıw jolı menen anıqlanadı.
Tájiriybelerde belgili boylama kósheri boyınsha qısılǵan úlgi betonda bul kósherge parallel jaylasqan jarıqlardıń payda bolıwınan buzıladı. Aldınnan beton denesindegi gewikliklerde mayda jarıqlar payda boladı. Júktiń artıwı menen mayda jarıqlar rawajlanıp bir-birine qosılıp ketedi hám jarıqlar irilesedi. (1.1-súwret: a,b).
Júk muǵdarınıń gezektegi asıwı úlgini buzılıw jaǵdayına alıp keledi. Soń jarıqlar ashıladı, aqırında pútkilley jemiriliw júz beredi.
Betonnıń bekkemliligi qatar faktorlarǵa baylanıslı bolıp, olar ishinde eń tiykarǵıları tómendegilerden ibarat:

1. 
   Texnologiyalıq faktorlar;
   
2. 
   Qatıw dáwiri hám jası;
   
3. 
   Úlgi kórinisi hám ólshemleri;
   
4. 
   Kúshlengenlik jaǵdayı hám kóp múddetli processler.
   

1.1–súwret. Beton úlgisiniń qısılıwdaǵı kúshleniw jaǵdayı sxeması.
a – mayda gewik hám boslıq átirápindaǵı kúshleniw koncentraciyası; b – prizma boylama kósheri boyınsha qısılıwında betonda payda bolatuǵın jarıqlar.


Beton hár túrli kúshleniw jaǵdayında (qısılıw, sozılıw hám kesiliwde) hár túrli qarsılıqlarǵa iye boladı.
Oqıw qollanbada tiykarınan awır hám gewik toltırıwshılı jeńil betonlardan tayarlanatuǵın temirbeton konstrukciyalar kóriledi. Temirbeton elementleriniń júk tásirinde islew sxemaları 1.2-súwrette kórsetilgen.
Saqlanǵannan soń sınalǵan, qısılıwǵa bolǵan waqtınshalıq R_b Mpa da úlgileri túsiniledi.
Beton hám temirbeton konstrukciyalardı joybarlaw dáwirinde paydalanıw maqseti, sharayatlarına kóre beton sapasınıń kórsetkishleri ornatıladı, olar arasında tiykarǵıları tómendegilerden ibarat:

1. 
   Betonnıń kósher boyınsha qısılıwdaǵı bekkemligi boyınsha klası – B; joybardıń barlıq jaǵdaylarında tiykarǵı anıqlama dep kórsetiledi.
   
2. 
   Beton kósher boyınsha sozılıwdaǵı bekkemligi boyınsha klası - B_t; eger bul xarakteristika tiykarǵı áhmiyetke iye bolsa, óndiriste baqlanatuǵın jaǵdaylarda tańlanadı.
   

Betonnıń markası – onıń fizikalıq qásiyetleri menen bahalanadı hám tómendegi beton markalarınan ibarat:

1. 
   Suwıqqa shıdamlılıǵı boyınsha – F;
   
2. 
   Suw ótkermesligi boyınsha – W;
   
3. 
   Tıǵızlıǵı boyınsha – D
   
4. 
   Óz-ózinen kúshleniwshi beton boyınsha - S_p.
   

Beton klasları hám markaları 1.1 kestede kórsetilgen.
Betonnıń qısılıwǵa bolǵan bekkemlilik boyınsha klası waqtınshalıq qarsılıq Mpa etalon úlgi kublar 15x15x15 sm ólshemli, 28 sutkadan keyin qısılǵan mámleket standartına sáykes keliwi kerek.

1.