Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo’lishidan organizmning tabiiy o’limigacha bo’lgan davrining umumiy qonuniyatlarini o’rganadi

Entodermadan hosil bo’ladigan organlar

Entodermadan ichak kanalining ichki epi teliy qavati, jigar, ovqat hazim qilish organlarining bezlari, nafas olish organlarning epiteliysi, sariqlik xaltasining epitelisi kabi organlar hosil bo’ladi (6- jadval).

Tuban umurtqalilarda ovqat hazim qilish organlarning rivojlanishi. Ovqat hazim qilish va nafas olish organlari hosil bo’lishida embrionning uchala qavati ham ishtirok etadi. Umurtqali hayvonlar ovqat hazim qilish organlari hosil bo’lishi gastrulyasiya tiplariga bog’liq holda, har xil yo’llar bilan sodir bo’ladi. Shuning uchun ovqat hazim qilish organlari rivojlanishini dastlab to’la maydalanadigan yuksak umurtqalilarda ko’rib chiqamiz
Lanselikning birlamchi ichagining ichki qismi ektodermadan, ustki qismi prezumptiv xorda va mezoderma ektodermadan ajralishi bilan boshlanib, ichak bo’shlig’I faqat ento ermal hujayralardan hosil bo’ladi. Minoga , miksina, ikki xl nafas oluvchi baliqlar, amfibiyalarda ham ovqat hazm qilish organkari shu yo’l bilan nafas oladi. Oldingi ichak ancha kengaygan, orqa ichak biroz ingichka bo’ladi.
B.I . Valinskiy ( 1947) amfibiyalarda ichaklar rivojlanishini entoderma epiteliy hujayralarini markirovka qilish usul bilan o’rganadi. Ichaklarning oldingi qismidan og’iz halqum, orqa ichakdan jigar diverlikumi, ya’ni amfibiyalarda jigar va oshqozon osti bezi, salamandralarda oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak epiteliysi, oshqozon osti bezining bir qismi va ichakning boshqa qismlari hosil bo’ladi. Ovqat hazim qilish sistemasi evolyusion jihatdan qadimiy bo’lib, ontogenezda dastlab paydo bo’ladi.
Qushlar, sut emizuvchilar va odam ovqat hazm qilish organlarning rivojlanishi. Qushlarda meroblaslik maydalanishdan keyin ovqat hazim qilish organlari o’ziga xos yo’nalishda rivojlanadi.
Ovqat hazim qilish organlarining entodermal epiteliy hujayralari epiblast qismidan hosil bo’ladi. Gastrulyasiya jarayonida bu hujayralar epiblast ostiga migrasya qilib tarkibiga entoderma sariqligini saqlovchi gipoblast tarkibiga o’tadi. Keyin prezumptiv entoderma ichak bo’shlig’da kengayadi va ichakning burmasini hosil qiladi. Ichak bo’shlig’ining o’rta qismi prezumptiv xorda va prezumptiv somit ostida joylashadi. Ularning o’ng va chap tomonlari egilib qo’shiladi (85 –rasm).
Oldingi ichak asosan jigar, o’n ikki barrmoqli ichak, oshqozon osti bezi hosil bo’lishda qatnashadi. Umurtqali hayvonlarda oshqozon- ichak kanali embrioning boshqa qismlari bilan hamkorlikda rivojlanadi. Qizilo’ngach yuksak umurtqali hayvonlarda amfibiyalarga nisbatan uzun bo’ladi. Ovqat hazim qilish organlarning har xil qismlari turlicha o’sishi va yon organlarining ta’sirida har xil qiyshayishi va joylashuvi hosil qilish munkin .Jumladan , oshqozonning har xil qismlari har xil kattalikda bo’ladi. Anal yoki kloaka quydagicha hosil bo’ladi. Yuksak umurtqalilarda blastopor va uning teshigi yo’q. Kloaka gavda devorining teshilishi natijasida hosil bo’ladi, teshilish joyi birlamchi bo’shliq davrida paydo bo’ladi. Gastrulaning oxirida ektoderma va entoderma kirmaydi va bunda ikki qavatli plastinka hosil bo’ladi. Bu kloaka membranasi deyiladi. Bu membrana bilan ichakning oxirgi bir qismi qo’shilib kloakani hosil qiladi.