Индивидуал ва бозор талаби (2 соат) Индивидуал талаб Истеъмолчининг мувозанатлик шарти

Даромад ва алмаштириш самаралари. «Даромад-истеъмол» чизиғини таҳлил қилганимизда, даромад ўзгаришини ( нархлар ўзгарганда) истеъмолга таъсирини ўрганган эдик. «Нарх-истеъмол» чизиғи орқали нархларнинг ўзгаришини бир неъмат билан бошқа бир неъматни нисбий алмаштиришга таъсири ўрганилади. Энди биз неъматга бўлган талабни ўзгаришининг қанча қисми нарх билан боғлиқ ва қанча қисми даромад билан боғлиқлигини кўриб чиқамиз (35-расм). Нархнинг ҳар қандай ўзгариши, биринчидан: реал даромадни оширади, натижада бефарқлик эгри чизиғи силжийди ва истеъмолчи сотиб олиши мумкин бўлган неъматлар таркибини ўзгартиради; иккинчидан - нархлар нисбатини ўзгартиради ва бир неъмат (Б) билан бошқа неъмат (А) алмаштирилади.
Неъматлар мажмуасига (А ва Б неъматлар) бўлган талаб ўзгаришининг қанча қисми реал даромад таъсири ва қанча қисми нархнинг пасайиши билан боғлиқ эканлигини аниқламоқчимиз. 5.13-расмда бюджет чизиғининг бошланғич ҳолати БА ва А неъмат нархи пасайгандан кейинги ҳолати БА келтирилган. Бошланғич бюджет чизиғида бефарқлик эгри чизиғига мос келувчи оптимал мажмуа нуқта билан ифодаланган.


5.13-расм. Нормал товарлар учун даромад самараси.


нуқтада истеъмолчи Б неъматдан Б₁ миқдорда, неъматдан миқдорда сотиб олади. неъматнинг нархи тушгандан кейин, янги оптимал мажмуа БА бюджет чизиғи билан бефарқлик эгри чизиқлари кесишган нуқтага ўтади. нуқтада истеъмолчи Б₃ миқдорда Б неъматдан ва миқдорда товардан сотиб олади.
Демак, неъмат нархининг пасайиши истеъмолчининг реал даромадини, унинг товар сотиб олиш имкониятини оширади, яъни унинг ўз эҳтиёжини қондириш даражасини оширади. Бу ерда неъматни истеъмол қилиш ҳажмининг умумий ўзгариши (унинг нархи тушиши ҳисобидан) расмда билан белгиланган. Истеъмолчи бошида миқдорда неъматдан сотиб олади, нарх ўзгаргандан кейин сотиб олиш ҳажми га ўзгаради. Б товарни сотиб олиш ҳажми 0Б₁ дан 0Б₃ га қисқарди.
неъмат истеъмолининг умумий ўзгариши га умумий самара дейилади. Энди умумий самарани даромад самарасига ва алмаштириш самарасига қандай ажралишни кўрамиз.
Даромад самарасини аниқлаш учун БА^ бюджет чизиғига параллел қилиб Б^А^ бюджет чизиғини бефарқлик эгри чизиғига уринадиган қилиб ўтказамиз ва бу урилган нуқтани деб белгилаймиз. нуқтага мос келувчи оптимал мажмуадаги неъмат миқдори га тенг ва у умумий самарани икки қисмга ажратади: ва . ўзгаришга даромад самараси дейилади ва ўзгаришга - алмаштириш самараси дейилади.