Ingenerlik geodeziyasi

Absolyut va nisbiy xatoliklar. O`rta kvadratik o`rtacha, ehtimoliy va 
cheklixatoliklar absolyut xatoliklar deyiladi.
Surati birga teng bo`lgan kasr bilan ifodalanadiga nabsolyu txatolikni 
o`lchanganmiqdorning o`rtacha qiymatiga nisbati nisbiy xatolik deyiladi. Bunda 
qanday xatolikdan foydalanilganiga qarab, nisbiy o`rta kvadratik nisbiy o`rtacha, 
nisbiy ehtimoliy, nisbiy chekli xatolik farqlanadi. Nisbiy xatolik maxrajini, agar u 
yuzliklarda ifodalansa, o`nliklargacha, mingliklarda ifodalansa, yuzliklargacha 
yaxlitlash maqsadgamuvofiq bo`ladi.
Agar o`lchashnatijasi l =226,3±0,27m ko`rinishida yozilgan bo`lsa, uning haqiqiy L 
qiymat 226,03≤L≤226,57 chegarasida R=0,9545 ishonchlilik ehtimolligi bilan 
joylashadi.
Chiziq uzunliklari va yuzalarni o`lchashlarda natija sifati ∆L absolyut xatolikni L 
o`lchash natijasiga nisbatini ko`rsatuvchi nisbiy xatolik bilan tavsiflash yaxshiroq, ya`ni
(9)
Karta va planlarda yuzalarning aniqligini baholashda nisbiy xatoliklar foizlarda 
ham ifodalanishi mumkin.
3.2.4. Vertikal indeks xatosi
Vertikal indeks(i) – bu vertikal aylananing nul pozistiyasi va gorizontal yo`nalish 
o`rtasidagi og`ishdir, vertikal burchakni o`lchashda uni hisobga olsh zarur. Asbob 
dasturiga bu xatoni korrekstiyalash uchun formula ilova qilinadi.
I. Tekshirish  
Teleskopning ko`rish trubasini sozlang va kollimastion xatoni korrekstiyalang.
1. Asbobni shtativga o`nating va aniq nivelirlang. Asbobni buring.
2. Kollimator iplari kesishmasini yoki masofada teran ko`rinib turgan nishonni 
vizirlang.
Asbobni buring. VA ±10° bo`lishi lozim. Vl chap burchakni va Vr o`ng burchakni 
o`rnating.
3. Indeks xatosini quyidagi formula bo`yicha hisoblang: : i = ( Vl+Vr360°)/2.
4. Agar I<10〞bo`lsa, yustirovkalashga hojat yo`q. Agar katta bo`sa, yustirovkalash 
jarayonini bajaring.

---

7
5