7
3
3.2.3. O`lchashlar anqligini baholashda qo`llaniladigan mezonlar
Geodeziyada bajarilgan o`lchashlar sifatini baholashda o`rtacha xatolik (θ),
ehtimoliy xatolik (r), o`rta kvadratik xatolik (m), mutlaq
(absolyut) va nisbiy xatoliklar qo`llaniladi. Tasodifiy xatoliklar absolyut qiymatlarining
arifmetik o`rtachasi o`rtacha xatolik deyiladi, ya`ni
bunda
(3)
Ehtimoliy xatolik deb tasodifiy xatolikning shunday qiymatga aytiladiki, undan
absolyut miqdorlari bo`yicha katta yoki kichik xatoliklar baravar uchrashi mumkin.
(4)
O`rta kvadaratik xatoliklar qiymat K.F.Gauss tomonidan tavsiya etilgan quyidagi
formulada hisoblanadi:
(5)
bunda [∆
2
]= ∆
2
1
, + ∆
2
2
+... + ∆
2
n
; ∆
l
= x
l
- X(l = 1, 2, 3,..., n), ∆
l
- haqikiy xatoliklar, X-
o`lchanayotgan kattalikning haqiqiy (aniq) qiymat, x
l
— kattalikni o`lchash natijalari.
O`rta kvadratik xatolik o`lchash aniqligini baholashning eng ishonchli mezoni bo`ladi,
chunki uning qiymatga bajarilgan o`lchash sifatini aniqlaydigan
absolyut qiymatlari
katta xatoliklar kuchli ta`sir etadi, o`lchashlar soni nisbatan katta bo`lmaganda ham
o`rta kvadratik xatolik etarli ishonchlilik bilan hisoblanadi, agar u yuqorida sanalgan
to`rt xossaga bo`ysunsa, uning chekli qiymatni.
(6)
Formulada hisoblash mumkin, u holda 1000 ta xatolikdan uchtasi bu chekdan
ortadi.
Geodezik o`lchashlarni bajarish bo`yicha texnik instrukstiyalarda yo`l qo`yarl ixatolik.
(7)
O`lchashlar xatoliklari normal taqsimot qonuniga bo`yso`nganda o`rta kvadratik
va o`rtacha xatoliklar orasida quyidagi bog`liklik mavjud:
(8)