Ingliz tilidagi so`zlarning leksik ma`nosi va semantik tuzilishi

LEKSIK-SEMANTIK GURUH TUSHUNCHASI.

“Tilshunoslik nazariyasi ocherklari”da F.P. Filin "tematik" va "leksiko-semantik" guruhlar tushunchasini ko'rib chiqadi, lekin ular o'rtasida aniq chegaralarni belgilamaydi. Uning ta'kidlashicha, tematik guruhlarda hamma narsa so'zlarni tasniflashda qanday xususiyatlarni birlashtirganiga bog'liq. Tematik guruhlar, tilshunosning fikriga ko'ra, ularning asosiy qismlarini ham, leksiko-semantik guruhlarini ham o'z ichiga olishi mumkin: "bir xil tematik guruh ichida kichikroq, ammo chambarchas birlashtirilgan so'zlarning leksiko-semantik guruhlari mavjud". Shuning uchun tematik guruh leksik-grammatikdan ko'ra kengroq hukmdir. Tilda tematik va leksiko-semantik guruhlarning qo'llanilishi xususiyatlarini tahlil qilib, F.P. Filin bu tushunchalarning umumiy va farqli tomonlarini ajratib ko‘rsatadi: umumiylik shundaki, bu guruhlarni tashkil etuvchi so‘zlarning ma’nosi ob’ektiv voqelik haqidagi bilimlarni aks ettiradi, turli – leksiko-semantik so‘z turkumlari esa, so‘zlarning leksik-semantik guruhlari, so‘zlarning so‘zlashuv qonuniyatlari va qonuniyatlari mahsulidir. tilning leksik semantikasining rivojlanishi, so'zlarning tematik guruhlari tarkibi faqat ma'lum bir xalqning bilim darajasiga, ularning lug'at belgilarini olgan voqelik hodisalarini tasniflash qobiliyatiga bog'liq.
Tilshunos olim tilshunoslik nazariyasi boʻyicha ishida soʻzlarning leksik-semantik guruhining asosiy belgilarini – unda mavjudligini aniqlaydi:
1) umumiy munosabatlar;
2) so‘zlarning sinonimik va antonimik semantik bog‘lanishlari;
3) koʻmakchi va hosila soʻzlar: F.P. Filin, qo'llab-quvvatlovchi so'zlarsiz leksik-semantik guruhning umumiy semantik g'oyasi ifodalanmaydi va hosila so'zlarsiz bu g'oya qashshoqlashadi.
F.P.Filinning tasnifi. avval guruhlarga birlashtirilgan so'zlar orasidagi munosabat yotadi. Tematik guruhlarda bu munosabatlar faqat tushunchalar orasidagi tashqi aloqalarga asoslanadi va turli tasniflash maqsadlarida so'zlar birlashtirilishi va ajratilishi mumkin, bu ularning ma'nolariga hech qanday sezilarli ta'sir ko'rsatmaydi. Leksik-semantik so'z turkumlari tilning tarixiy rivojlanishi tufayli ichki o'ziga xos hodisa bo'lib, ular o'rtasidagi mavjud munosabatlarni buzmasdan, ularning tarkibiy qismlarini o'zboshimchalik bilan tasniflab bo'lmaydi. Sinonimik va antonimik munosabatlar F.P. Filin leksik-semantik guruhdagi so'zlarning semantik aloqalarining ikkita muhim turini ko'rib chiqdi. Umumiy va xususiy tushunchalarning ma’lum o‘zaro bog‘liqligi ham tematik, ham leksiko-semantik guruhlarda kuzatilishi mumkin, ikkinchisida esa umumiy tushunchani bildiruvchi so‘z bo‘lishi shart emas.
F.P. Filinning bu g'oyalari rus tilidagi so'zlar va munosabatlarning asosiy guruhlari (sinonimik, antonimik, gipergiponik) haqidagi ma'lumotlari tilshunoslik nazariyasining keyingi rivojlanishiga ta'sir ko'rsatdi. Uning “Tilshunoslik nazariyasi ocherklari” kitobida bildirgan takliflari 20-asr oxirida tilshunoslikda dolzarb va talabga ega boʻlib chiqdi. Ushbu nazariya asarlarida mavzu-kundalik lug'atning tasnifi uchun asos bo'ldi. Sudakova, A.G. Panin, G.N. Lukina, I.A. Maltseva, K.P. Smolina, A.P. Mayorova va boshqalar.⁸
V.V. Vinogradov, F.P. Filin va D.N. Shmelev lug'atning taksonomik talqiniga asos solgan. Ular leksik-semantik guruhlarning asosiy tushunchalari va xususiyatlarini ishlab chiqdilar, lekin ularga nom bermadilar.
L.M. Vasilev, Leksik-semantik guruh atamasi bilan "kamida bitta umumiy leksik paradigmatik sema yoki kamida bitta umumiy semantik omil bilan birlashtirilgan so'zlarning (leksemalarning) har qanday semantik sinfi" degan ma'noni anglatadi. Leksik-semantik guruh tematik guruhlardan, seriyalardan ajratilgan. Ikkinchisiga bir xil tipik vaziyat, bitta mavzu bilan birlashtirilgan shunday so'z turkumlari kiradi, ular aniqlovchi (yadroviy) semani talab qilmaydi. Leksik-semantik guruh va tematik guruhlar bir-biriga mos kelishi yoki butunlay mos kelmasligi ham mumkin. Bir tematik guruhning so'zlari o'zlarining umumiy so'zlari bilan bog'liq holda o'ziga xos tushunchalarni ifodalaydi. Tematik guruhlarni tanlash mezonlari tildan tashqarida bo'lib, voqelikning o'zini tasniflash bilan bog'liq.
- har bir ma'noga xos doimiy semantik kontekst;
- muvofiqlikning muayyan modellari;
– mikrosistemalarda so‘zlarning interword bog‘lanishlari. Mikrotizimning alohida bo'g'inlari semantik jihatdan boshqa mikrotizimlarning alohida bo'g'inlari bilan aloqa qilishi mumkin. Bu bog‘lanishlar qisman xarakterdagi, ya’ni butun semantik doirasi bo‘yicha bo‘lmagan bog‘lanishlar bo‘ladi;
- Leksik-semantik guruh semantik minimumni ifodalovchi sinonimik qatorlar, sinonimik juftliklar o‘rnatilishi mumkin;
- Leksik-semantik guruh tushunchasi faqat uning a'zolari va ularning qadriyatlarini inventarizatsiya qilish bilan cheklanmaydi. Leksik-semantik guruhda markaziy so'zni eng ko'p ma'noga ega deb osongina ajratib ko'rsatish mumkin.
Ta'rifga ko'ra A.I. Kuznetsova, Leksik-semantik guruh kategoriyali-leksik semalarga asoslanadi: “Bir Leksik-semantik guruh so‘zlarining asosiy paradigmatik xususiyati shundan iboratki, ularning ma’nolari yagona kategorik-leksik semaga ega bo‘ladi. Bu sema guruhning semantik asosini tashkil etib, har bir alohida so`zda differensial semalar yordamida sayqallanadi.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda biz Leksik-semantik guruhning quyidagi ishchi ta'rifini taklif qilishimiz mumkin. Leksik-semantik guruh deganda biz shunday leksik birlikni tushunamiz, unda so'zlar integral sema asosida guruhlanadi, differensial semalar to'plami har bir Leksik-semantik guruh uchun bir xil turdagi, takroriy va o'ziga xos bo'lishi mumkin. Materialda Qozog'istonda yashovchi turli etnik guruhlarning aloqalari natijalari ko'rsatilgan. Rus va qozoq etnik guruhlarining o'zaro ta'siri va ularning tillarining aloqasi haqidagi sotsiolingvistik material juda muhimdir, etnik guruhlarning ko'p asrlar davomidagi til aloqalarini batafsil tasvirlab bergan ishlarini ham alohida ta'kidlash lozim. Hosil o‘zakli so‘z ma’nosini tushunishga yordam beruvchi bo‘laklar, so‘z yasovchi formantlar va semantik komponentlar1. Ba'zi so'zlar uchun ma'no motivatsiyasi biroz xiralashgan, chunki zamonaviy rus tilida ularning tarixiy ildizini ajratib ko'rsatish har doim ham mumkin emas. Biroq, etimologik tahlil so'zning qadimgi oilaviy aloqalarini boshqa so'zlar bilan o'rnatadi. Tosh davrining birinchi yarmida, miloddan avvalgi IV-III ming yilliklargacha. e., hind-evropa tillarining uchta zonasi shakllangan: 1) janubiy, 2) markaziy, 3) shimoliy. Janub zonasi quyidagilardan iborat edi: qadimgi Italiyaning etrusk tili (yangi davr boshlanishi bilan butunlay ko'chirilgan) lotin), Kichik Osiyoning Likiya, Lidiya, Luvi, Xet tillari. Xet mixxat yozuvi... Lug‘atning leksik-semantik guruhlarga bo‘linishi. Leksik-semantik guruh tushunchasi. Tematik guruh tushunchasi. Semantik maydon tushunchasi. Assotsiativ maydon tushunchasi. Ideografik va assotsiativ lug'atlar Leksik kategoriya (LC) haqida tushuncha. Formal semantik qarama-qarshiliklar nuqtai nazaridan leksik kategoriyalarning turlari.
Yuqorida aytib o'tilganidek, tilshunoslikning markaziy masalalaridan biri bu tilning tizimliligi masalasi bo'lib, u ichki munosabatlar bilan bog'langan elementlarning umumiyligida namoyon bo'ladi. Tilning leksik tarkibi ham bundan mustasno emas. Bu bir-biridan farq qiladigan birliklar emas, balki an'anaviy ravishda ikki nuqtai nazardan: paradigmatik va sintagmatik ko'rinishda taqdim etilgan o'zaro bog'liq munosabatlar to'plamidir. Shu tufayli u har xil turdagi munosabatlarga ega semantik guruhlardan iborat. Lug'atning tizim sifatida ko'rinishi shunday deb nomlangan shaklda shakllandi. semantik soha nazariyasi yoki leksiko-semantik guruhlar. Ularga lug'atni o'rganishning ikkita yondashuvi mos keladi: semasiologik (so'zdan tushunchaga) va onomasiologik (tushunchadan so'zga), ular bir-birini to'ldiradi va semantik sohani qurishda asosiy hisoblanadi. Uning tizimli aloqalarini aniqlashga qaratilgan lug'atni tavsiflash natijasi uning tasnifi, ya'ni. lug'atning turli leksik-semantik guruhlarini tanlash.Leksik-semantik guruh odatda "ma'no jihatdan bir-biri bilan chambarchas bog'liq" so'zlar guruhiga ishora qiladi. Biroq, bunday tushunish juda noaniq, chunki uning ostida turli semantik guruhlar mos keladi: sinonimlar, hatto antonimlar, paronimlar, Leksik-semantik guruhning o'zi va tematik sohalar va boshqalar. - ya'ni. semantik yaqinlikka ega bo'lgan hamma narsa. Shuning uchun tushunchalarni aniqlash kerak.⁹
Tor ma’nodagi leksik-semantik guruh deganda biz turkum-generik sema (arxisema) umumiyligi va bo‘lakcha-nutq atributining umumiyligi bilan birlashgan so‘zlar guruhini tushunamiz. Masalan: qarag'ay, eman, archa, qayin ... (Leksik-semantik guruh "daraxtlari"), qizil, sariq, yashil, ko'k ... (Leksik-semantik guruh "rang"), chopish, shoshilish, uchish, suzish ... (Leksik-semantik guruh " harakatlanish) va boshqalar. Keling, Leksik-semantik guruhga kiritilgan so'zlarning semantikasini komponent tahliliga asoslangan oxirgi misolni batafsil ko'rib chiqaylik:
RUN - "tezda" "harakat qilish" "erga" "oyoq"
FLY - 1) "tezda" "harakat" "havoda" "qanotlari"
2) "juda" "tezda" "aylanib yurmoq"
SWIM - "harakat qilish" "suvda", "qo'llar va oyoqlar"
Emaklash - 1) "harakat qilish" "yerda" "tana"
2) "juda" "sekin" "harakat"
PORIQ - "juda" "tezda" "atrofda harakatlanish"
Leksik-semantik guruhda “harakat qilish” umumiy umumiy semasi borligini ko‘ramiz, lekin harakat va tezlik tabiati har xil. Bu semalarning o‘ziga xosligi bilan so‘zlar sinonim bo‘ladi: RUN, FLY-2, RACE. Chaqirilgan tushunchalarning ba'zi belgilarining teskarisi bilan (masalan, tezlik) so'zlar antonimlar bo'ladi: CREEP-2 - FLY-2 (yoki RUSH). Shunday qilib, LSG tarkibiga ko'proq maxsus semantik guruhlar yoki turkumlar kiritilgan: sinonimlar va antonimlar. LSGning barcha a'zolari bir-biriga nisbatan kogiponimlar (yoki kogiponimlar) bo'ladi, chunki bir xil turdagi tur tushunchalarini nomlash (MOVE).
Leksik-semantik guruhning har bir a'zosiga nisbatan umumiy so'z gipernim bo'ladi. Va umumiy juftliklar (masalan, RUN - MOVE) giponimdir. Shunday qilib, LSGda munosabatlarning yana bir nechta turlari mavjud: o'ziga xosliklar, qarama-qarshiliklar, kesishmalar, qo'shilishlar (2.2.2. qarama-qarshilik turlariga qarang). Ha, va Leksik-semantik guruhning o'zi bir-biriga qo'shilishi mumkin, xuddi qo'g'irchoqlar kabi: "harakat" - "harakat" - "odamning harakati", ya'ni. "mikro" va "makros" bo'lishi mumkin. Leksik-semantik guruh da soʻzlar asosan paradigmatika (oppozitsiya) asosida birlashadi.So'zlarning kengroq assotsiatsiyasi - tematik guruhlar bular umumiy mavzu shuning uchun nom bilan birlashtirilgan nutqning turli qismlarining so'z guruhlari. Unda turli xil ulanish turlari mavjud: paradigmatik va sintagmatik. Masalan, "sport" (futbol, ​​gol, hisob, futbol, ​​stadion, fan va boshqalar) yoki "savdo" (savdo, savdolash, bozor, do'kon, xaridor, sotuvchi, sotish, sotish va boshqalar) turli Leksik-semantik guruhlarni o'z ichiga oladi. Masalan, "savdo muassasalari" (do'kon, do'kon, kiosk, butik, supermarket), sinonimlar (sotib olish, sotib olish), antonimlar (qimmat - arzon), giponimlar (do'kon - deli), konversivlar (sotib olish - sotish) va boshqalar. Leksik-semantik guruhda "savdo" da. Ba'zan mavzuli maydon deb ataladi, ammo "maydon" atamasi "semantik maydon" bilan birgalikda qo'llaniladi (ko'pincha mavzuning sinonimi sifatida).¹⁰
Semantik maydon yoki leksiko-semantik maydon odatda "bir tilning ma'no jihatidan bir-biriga chambarchas bog'liq bo'lgan so'zlar guruhi"yoki "bir tilning ierarxik tuzilishi" deb tushuniladi. umumiy (invariant) ma’no bilan birlashgan va tilda ma’lum bir kontseptual sohani aks ettiruvchi leksik birliklar majmui” va hatto Tematik guruhga qaraganda kengroq birlashma bo'lib, garchi ikkinchisiga yaqin bo'lsa ham. Shuningdek, u paradigmatik va sintagmatik turdagi bir nechta semantik assotsiatsiyalarni o'z ichiga oladi: masalan, "rang" maydoni "rang" (yashil, qizil, ko'k) sifatlarini "ko'rsatish" fe'llarini o'z ichiga oladi. rang" (ko'k, qizarish, sarg'ish) va otlar "rang" (qizil, ko'k, sariqlik). Yoki "vaqt" "vaqt uzunliklari" (soat, daqiqa, soniya) va Leksik-semantik guruh "kunning qismlari" (ertalab, kechqurun, peshin) va Leksik-semantik guruh "fasl" (bahor, yoz, kuz) va boshqalarni o'z ichiga oladi. Biroq, bu tushunchalar o'rtasidagi aniq farq hali ishlab chiqilmagan. Masalan, “qarindoshlik” leksik guruhlanishi ham leksik-semantik guruh, ham mavzuli guruh, ham semantik soha deb ataladi, chunki. u juda keng va turli lug'at turlarini va hatto qarindosh kabi iboralarni o'z ichiga oladi. Shuning uchun har bir kishi ushbu atamalarni o'z tushunishicha ishlatadi. Biz Leksik-semantik guruh va Tematik guruh, shuningdek ular o'rtasidag ko'rsatilgan farqga amal qilamiz. Ikkinchisi sub'ektiv-mantiqiy toifalar (Dunyo tasvirining bo'linishini, uning qismlarini aks ettiruvchi TG) va semantik, kontseptual (kontseptual sohalar va munosabatlarni aks ettiruvchi ) sifatida ajralib turadi.¹¹
Semantik maydon (masalan, Yu.N.Karaulov nazariyasida) maydon nomi (uning nomi), yadro (asosiy so'zlar: odatda sinonim va antonimlar, shuningdek, tip birikmalari) va periferiyaga (so'zlardan iborat bo'lgan so'zlar) ega. semantik yoki stilistik jihatdan yadro bilan kamroq bog'liq). Rus tilining assotsiativ normalari lug'atidan DOST so'zi bilan misolni eslang. Darhaqiqat, ma'lumot beruvchilarning javoblaridagi deyarli barcha so'zlar DO'ST nomli maydonni tashkil qiladi, uning o'zagi uning sinonimlari (o'rtoq, do'st, do'st), antonimlar (dushman), hosilalari (do'stlik, do'stlik), tipik va barqaror bo'ladi. moslik (to'g'ri, yaqin, eng yaxshi, ko'krak) va chetida birodar va yondosh so'zlari bo'ladi.¹²
Tilshunoslikda semantik sohalarning har xil turlari mavjud: leksik-semantik sohalar, assotsiativ-semantik maydonlar , shuningdek, funktsional-semantik sohalar shu jumladan leksik va grammatik ma'nolar. Masalan, Leksik-semantik guruh sifatidagi "vaqt" soat, yil, daqiqa so'zlarini o'z ichiga oladi; Assotsiativ eksperiment natijasida o'tmish, hozirgi, kelajak va hokazo, masalan, oldinga, pul so'zlarini ham o'z ichiga olishi mumkin ("vaqt oldinga" va "vaqt - pul" pretsedent matnlarini amalga oshirish sifatida. ) va zamon ifodasining grammatik shakllari: ketdim, boraman, boraman.
Semantik maydonning asosiy birligi (uning nomi) yuqorida aytib o'tilganidek, uning ma'nolaridan biridagi so'zdir. So'zning har bir semantik munosabatlarning uch turiga kiradi: paradigmatik, sintagmatik va assotsiativ-hosil. Va har birining atrofida o'ziga xos mikro maydon hosil bo'ladi. Masalan, SP EARTH-1 (“tuproq”) tarkibiga tuproq, qum, gil (paradigmatika), qazish, qazish, haydash (sintagmatika), tuproq, tuproq, qazuvchi (derivatlar) so‘zlari kiradi; YER-2 ("er") - quruqlik, suv, dengiz; ko'rgan, topilgan; quruqlik, yer osti, amfibiya; YER-3 ("mamlakat") - mamlakat, vatan, vatan; mahalliy, begona, dengiz bo'yi; vatandosh, chet ellik. Biroq, bir so'zning LSV sifatida bir-biri bilan bog'langan bu qo'shma korxonalar ham EARTH umumiy qo'shma korxonasiga kiritiladi. Bular o'rtasidagi epidigmatik munosabatlar ham maydonga kiradi. Shunday qilib, onomasiologiya nuqtai nazaridan, tilning butun leksik tarkibi har bir til uchun dunyoning murakkab va tilga xos rasmini tashkil etuvchi o'zaro ta'sir qiluvchi semantik sohalar tizimi sifatida taqdim etiladi (LCM haqida batafsilroq maqolada muhokama qilinadi). maxsus mavzu): vaqt, makon, harakat, qarindoshlik darajasi, ranglar, o'simliklar, hayvonlar, odam va boshqalar nomlari. Qo'shma korxonani tashkil etish umumiy (giponimik) munosabatlarga asoslanadi. Ma’no jihatdan bir jinsli bo‘lgan birliklar leksik-semantik guruhlarga (elementar mikromaydonlar) va boshqa leksik kategoriyalarga (sinonimlar, antonimlar va boshqalar) birlashadi. Leksik kategoriyalar ikki jihatga bo‘linadi: semasiologiya va onomasiologiya. Semasiologik jihatdan polisemiya (intraverbal kategoriya) kabi kategoriyalar ko'rib chiqiladi. Onomasiologikda - sinonimiya va antonimiya kabi kategoriyalar (interword kategoriyalari). Leksik kategoriyalar u yoki bu qarama-qarshilik, semantik yoki formallik asosida aniqlanadi. PS yoki PVni ko'rib chiqishga qarab, LC so'zlari (yoki ikkalasi) uch turga bo'linishi mumkin: 1) semantik (PS, o'ziga xoslik, semantikaning o'xshashligi, ma'no asosida aniqlanadi) - bularga sinonimiya va antonimiya kiradi. shuningdek, giponimiya va konvertatsiya qilish; 2) rasmiy (faqat PV, shakl identifikatorlari asosida aniqlanadi) - omonimiya; 3) rasmiy-semantik (PV va PS o'xshashligi asosida aniqlanadi) - bu paronimiya. Ushbu printsipga ko'ra, siz har bir ta'rifini yaratishingiz mumkin:
Nikandrova I.A. "So'zlarning funktsional semantik guruhi" va "leksik semantik guruh" tushunchalarining o'zaro bog'liqligi to'g'risidagi tushunchalarining mazmunini ko'rib chiqiladi. Hozirgi vaqtda olimlar ma'no va tuzilish xususiyatlariga ko'ra farqlanadigan bu so'z turlarini ajratadilar. Muallif "leksik semantik guruh" tushunchasi rus tilining leksik tizimi uchun so'z turkumlarining asosiy turi degan xulosaga keladi.¹³

2.