Inglizcha: computer hisoblayman

Axborot
 
xavfsizligi (inglizcha: Information
 
Security,
shuningdek, inglizcha: InfoSec) — axborotni ruxsatsiz kirish, foydalanish, oshkor
qilish, buzish, o zgartirish, tadqiq qilish, yozib olish yoki yo q qilishning oldini
ʻ
ʻ
olish amaliyotidir. Ushbu universal kontseptsiya ma lumotlar qanday shaklda
ʼ
bo lishidan qat iy nazar (masalan, elektron yoki, jismoniy) amal qiladi. Axborot
ʻ
ʼ
xavfsizligini ta minlashning asosiy maqsadi ma lumotlarning konfidensialligi,
ʼ
ʼ
yaxlitligi va mavjudligini muvozanatli, qo llashning maqsadga muvofiqligini
ʻ
hisobga olgan holda va tashkilot faoliyatiga hech qanday zarar yetkazmasdan
himoya qilishdir
.
Bunga, birinchi navbatda, asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar,
tahdid manbalari, zaifliklar, potensial ta sirlar va mavjud xavflarni boshqarish
ʼ
imkoniyatlarini aniqlaydigan ko p bosqichli xavflarni boshqarish jarayoni orqali
ʻ

---

erishiladi. Bu jarayon xavflarni boshqarish rejasining samaradorligini baholash
bilan birga olib boriladi.
14. 
Kiberhujum — kompyuter
 
axborot
 
tizimlari, kompyuter
tarmoqlari, infratuzilmalar yoki shaxsiy kompyuter qurilmalariga qaratilgan har
qanday hujumkor manyovr
[1]
. Hujumni amalga oshiruvchi
shaxs ma lumotlarga
ʼ
, funksiyalarga yoki tizimning boshqa kirish cheklangan
joylariga ruxsatsiz, potensial ravishda yomon niyatda kirishga harakat qiladi
[2]
.
Kontekstga qarab, kiberhujumlar kiberurush yoki kiberterrorizmning bir qismi
sifatida tavsiflanishi mumkin. Kiberhujum suveren davlatlar, shaxslar, guruhlar,
jamiyatlar yoki tashkilotlar tomonidan qo llab-quvvatlanishi yoki anonim manba
ʻ
asosida yuzaga chiqishi mumkin. Kiberhujum paytida foydalaniluvchi qurol-
asboblar kiberqurollar deb ataladi. So nggi bir necha yil ichida kiberhujumlar soni
ʻ
yuqori hajmda tashkil etilmoqda.
15. Kompyuter qurti (Computer worm) — bu boshqa kompyuterlarga tarqalish
uchun o zini takrorlaydigan, mustaqil shu bilan birga zararli
ʻ
hisoblangan kompyuter dasturi. U ko pincha o zini yoyish uchun
ʻ
ʻ
 kompyuter
tarmog idan
ʻ
foydalanadi. U kompyutega kirish uchun yo l qo yilgan tizim
ʻ
ʻ
xatolariga tayanadi. O zi o rnashib olgan ilk mashinadan boshqa kompyuterlarni
ʻ
ʻ
skanerlash va ularga ham o zini yuqtirish uchun
ʻ
xosting(server) sifatida
foydalanadi. Qurt tomonidan egallangangan kompyuterlar boshqarilsa, qurt ushbu
kompyuterdan turib, boshqa kompyuterlarni skanerlashda va zararlashda davom
etadi. Kompyuter qurtlari xost dasturlarisiz o zlarini nusxalash uchun rekursiv
ʻ
usullardan foydalanadilar va eksponensial o sish qonuni asosida o zlarini
ʻ
ʻ
tarqatadilar. Shu asnoda, qisqa vaqt ichida, yirik miqdordagi kompyuterlarni
boshqarishadi va zararlashadi. Kompyuter qurtlari, deyarli har doim, tarmoqqa oz
miqdorda zarar yetkazadi, hatto keng maydondagi tarmoqlarda tarqalgan bo lsa-da,
ʻ
ushbu virus, maqsadli ravishda, tegishli kompyuterdagi fayllarni buzadi yoki
o zgartiradi.
ʻ
16. Kompyuter virusi — EHM ning xavfli „dasturi“. Kompyuter egasini
ogoxlantirmay va uning istagiga qarshi uning dasturiga „joylashtiriladi“ va
zaryadlangan faylni navbatdagi qo yishda ko payadi. Kompyuter virusi
ʻ
ʻ
kompyuterning risoladagi ish me yorini buzadi, ma lumotlarni o chirib yuboradi,
ʼ
ʼ
ʻ
displey (monitor) ekranidagi tasvirni buzadi, hisoblash jarayonini sekinlashtiradi.
Kompyuter virusi dasturini ishlab chiquvchilar 20-asr 80-yillari boshida AQShda
paydo bo ldi, keyin dunyoning barcha mamlakatlariga tarqaldi. Kompyuter
ʻ
virusiga qarshi kurashish uchun maxsus dasturlar ishlab chiqiladi.
17. Zararli dastur (zararli dasturiy ta minot
ʼ
so zining
ʻ