Innovatsiyalar vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti magistratura

1.3. Sportga iqtidor va sportga layoqat.
Inson faoliyatining istalgan sohasida noodatiy iste’dodni shakllantirish muammosi yangilik bo‘lmasa-da, harakatli iqtidorni shakllantirish va rivojlantirish juda kam o‘rganilgan.Bunday tadqiqot sport qobiliyati, iqtidor va sport sohasidagi iste’dod muammolari yechimi bilan uzviy bog‘liq.Zamonaviy sportning rivojlanish darajasi shunchalik yuqorikki, atigi bir necha kishi musobaqalarda qoidalari terma natijalarini ko‘rsata oladi.Oliy toifali va boshqa sportchilar orasidagi farq toboro ortib bormoqda.Alohida sportchilar shunday natija ko‘rstishdikki, sport sohasidagi iqtidor g‘oyasi diqqatni tortmay qo‘ymaydi.Olimpiya o‘yinlarida 3 ta oltin 5 ta kumush va 4 ta bronza medalini qo‘lga kiritgan Gemlion, gimnast Latinin, finlik yuguruvchi Nurmi (3 ta oltin, 9 ta kumush), amerikalik suzuvchi Spitsa (9 oltin, 1 ta kumush, 1 ta bronza) yapon gimnastigi Kato (8 ta oltin, 9 ta kumush, 1 ta bronza) sovet gimnastlari Adrianov (7,5 va 3) va Shaxlin (7,4 va 2), Chukarin (7,3 va 1), Vengriyalik nayzabozlar Gerevich (7,2 va1) va Italiyalik Mandtjarotti (6,5 va 2) rekord o‘rnatishgan.Ba’zi sportchilarda olimpiya o‘yinlarida bir necha marotaba ishtirok etishgan. So‘ngi yillarda olimpiya o‘yinlarining “Yosharishi”ni hisobga olsak, bu juda hayratlanarli holatdir. Mashhur Italiyalik chavandoz Raymondo Dintsio Olimpiya o‘yinlarining 8 karra chempioni 1948-1976 yillar bo‘lgan. Norvegiyalik Yaxtsmen Magnus Konov 1908, 1912, 1920, 1936 va 1948 yillarda olimpiadalarda ishtirok etib, 2 ta oltin, 1 ta kumush medalni qo‘lga kiritgan.Ikki marotaba 4 o‘rinni egallagan.Amerikalik diskobol A.Orter o‘ziga hos yutuqqa erishgan. 4 marotaba oliy olimpiadada mukofotiga sazovor bo‘lgan. Olimpiadalarda shved baydarkachisi G.Fredriksson, vengriyalik qilichboz.1.Karate(sovet avlodlari V.Sanavve Golubnichiylar 4 marotaba ishtirok etishgan.(Sovet) baydarkachilari L.Binaev va A.Morozov, eshkakchi V.Ivanov, Erkin kurashchisi M.Medved Vengiriyalik bokschi L.Pap uch marotaba g‘alaba nashidasini surishgan.Ko‘rib chiqilgan statistika olimpiyalik inson (Homo olimpius - italiyalik genetik L.Djtdda tomonidan taklif qilingan atama) borligini isbotlaydi.
Lekin universal olimpiyachi bo‘lmasa kerak.Ehtimol, iqtidor sportining alohida turiga hos bo‘lishi mumkin. Lekin olimpiya o‘yinlari tarixida istisnoda ham bo‘lib turadi.Mashhur L.Rodosskiy eramizdan oldin 164-152 y barcha olimpiadalarda masofaga yugurish (192,27 m),ikkilangan yugurish (mo‘ljalga to‘liq taminlangan xolos, ikki marotaba borish) va qurol bilan yugurishda g‘olib bo‘ldi.12 yil davomida u antik eng tez yuguruvchi edi.
Gretsiyada 1896 yil olimpiya o‘yinlari amerikalik E.Klark balandlikka va uzoqlikka sakrash bo‘yicha 2 ta oltin medal olgan.Amerikalik R.Gerret keyingi
Olimpiya O‘yinlarida uzunlikka sakrashda 2-o‘rinni, balandlikka sakrashda 3o‘rinni egallagan, 1900 y ingliz P.Lexi balandlikka sakrashda 2-o‘rin, uzunlikka sakrashda 3-o‘rinni egalladi.O‘z vaqtida Mashhur sportchilarning bolalari ham sportda yuqori natijalarga erishgani kuzatilgan. Misol uchun, Tarmak, Lyaxov,Ter-
Ovenesyan ota-bolalar yengil atletikada, Lopatinlar og‘ir atletikada, Bure-suzishda,
Ippolitov velosportda, Travinlar basketbolda yutuqlarga erishgan. Mayyorovlar, Ragulin va Holiklar xokkeyda, Kuchinskiylaresa gimnastikada eng mashhur akauka yoki opa-singil sportchilar edi.Yuqori natijalar sporti tarixida oila a’zolarining avloddan-avlodga muvaffaqiyatga erishgach sportchilar ham uchragan.Dunyoda eng sportchi oila vengriyalik qilichbozlik Gerevichlar oilasidir.A.Gerevich 6 olimpiadada ishtirok etib (1932-1960 y), 7 ta oltin, 1 ta kumush va 2 ta bronza medaliga ega bo‘lgan.Uning qaynotasi A.Bogen Stokgolmdagi 1912 y avstraliyalik qilichbozlar jamoa tarkibida bo‘lib, kumush medal oldi, 1932 Los Anjelesda uning xotini qilichbozlikda uchinchi o‘rinni egalladi, o‘g‘li esa 1972 y Myunxenda olimpiya o‘yinlarida vengriyalik qilichbozlar jamoasida uchinchi o‘rinni egallagan.Uch avlod mobaynida Gerevich Bogen oilasi olimpia medallarini qo‘lga kiritgan.Olimpiya o‘yinlarining eng keksa ishtirokchisi shved o‘qchisi Oskar Gomer Svan edi.1908 y 61 yoshida u olimpiadada 2 taoltin va 1 ta bronza medaliga ega bo‘lgan.1912 y va 1920 yillari o‘z zamondoshlari bilan jamoa birinchiligini egallagan.77 yoshida u 1927 yil Shvetsiya jamoasi tarkibiga kiritilgan, lekin kasalligi tufayli ishtirok etmagan.Uning o‘g‘li A.Svan 1908, 1912 va 1920 yillarda olimpiadalarda kamondan o‘q uzish bo‘yicha g‘olib bo‘lgan.Ota va o‘g‘il Svani, 6 ta oltin, 4 ta kumush va 5 ta bronza medallarini qo‘lga kiritishgan.
Nemis qilichbozi E.Kasmir 1928 yil kumush medalni, 1932 va 1936 yil
Germaniya terma jamoasi tarkibida bronza medalini qo‘lga kiritgan.Uning o‘g‘li E.Kasmir urushdan keying yillarda Germaniyaning eng yaxshi qilichbozi bo‘lgan, bobosi E.Kasmiresa 1906 yil navbatdan tashqari Olimpiya o‘yinlari g‘olibi bo‘lgan.1908 yil Leyk-Plesidda bo‘lgan Tramplindan sakrash Olimpiya jamoasida Denni oilasidan uch aka-ukalar ishtirok etgan.AQSH Chang‘i uyushmasi yyetakchilaridan biri bo‘lgan sportchi, ularning otasi ularni sportga yetaklab kelgan.Mashhur litvalik basketbolchi M.Paulouskasning oilasi diqqatga sazovor. Uning bir ukasi disk uloqtirish bo‘yicha “Spartak” jamoasi chempioni bo‘lgan, boshqa ukasi Litve basketbol terma jamoasi tarkibida bo‘lgan, singlisi esa voleybol bo‘yicha respublika terma jamoasida o‘ynagan.Chang‘i sportida Kolchinlar oilasi barchaga ma’lum.Olimpiya chempionlari Pavla va Alevtina Kolchinlarning o‘g‘li Fedor Kolchin o‘z ota-onasi faoliyatini davom ettirmoqda.Mashhur xokkeist oilasi Shchasni (Chehoslovakiya) yuqori darjali sportchilar jamoasini taqdim etishi mumkinligini aytishadi.Bayer oilasi (Germaniya) a’zolaridan Udo Bayer Mashhur diskobol, uning singlisi disk uloqtirish bo‘yicha yuniorlar orasida Evropa chempioni, uning boshqa singlisi va ukasi Germaniya oliy ligasida gandbolda ishtirok etgan.Muayyan sport turiga nafaqat alohida shaxslar, oilalar, balki butun bir halq va etnik guruhlar qobiliyatli bo‘lishi mumkin. Afrikaning ba’zi hududlarida uzoq masofaga yuguruvchilar muvaffaqqiyati barchaga ma’lum. Ushbu halqlarning geografik sharoitlari va turmushi asrlar davomida muayyan jismoniy sifatlarni rivojlantirishga xizmat qilgan. 1921 yildan buyon barcha olimpiya o‘yinlarida uzunlikka sakrash musobaqasida afroamerikalik sportchilar muntazam g‘olib bo‘lishgan.Afsonaviy D.Ouene 8,13 m uzunlikka sakragach, (1936 yil Berlindagi olimpiya o‘yinlarida), 1968 yilgacha bu natijaga atigi 21 sm qo‘shildi. B.Bimon 8 m 90 sm uzunlikka sakrab, rekordni 56 sm ga yangilagan. Shu tarzda, fantastik natija ko‘rsatgan sportchilar real bo‘lib, sportning faoliyatida boshqa istalgan faoliyatida kabi o‘z iqtidor egalari va daholari mavjud.