Инсон ва машина ҳамкорлиги

MAVZU 11: MEXNAT AKTIVLIGI.
REJA:
1.Shaxs aktivligi.
2.Mexnat aktivligi.
3.Xulosa.
Odatda shunday deyiladi: bilimlari,malakalari va ukuvlar ta’lim beruvchilardan ta’lim oluvchiga beriladi. Shuning uchun xam ta’lim beruvchining faoliyatini ukitish, ta’lim oluvchining faoliyatini esa, ba’zan tinglovchi deb ataladi. Xakikatda esa, bilimlar, malakalar va ukuvlarni bir odamdan ikkinchi odamga berish mumkin emas. "Bilimlar, ukuvlar va malaklar odam psixikasidagi aks ettirish va boshkarish protsesslarining forma xamda natijalaridir". Demak, ular odamning miyasida fakat uning xususiy faoliyati natijasida paydo bulishlari mumkin. Ularni olib bulmaydi, ammo ular ukuvchilarning uz psixologik aktivligini ma’lum formasidan boshka narsa emas. Agarda ukuvchining u mukobil aktivligi bulmasa, unda xech kanday bilimlar, ukuvlar va malaklar paydo bulmaydi". Aktivlik faoliyatni amalga oshirishga karatilgan shaxsning gayratidir. Aktiv xatti-xarakat deganda shu narsa tushuniladiki, bunda obyekt mazkur maxsus reaksiya foydalanadigan kuvvat chikaruvchi manba bulib xizmat kiladi. Aktivlik faoliyat motivatsiyasi bilan boglik bulishi mumkin. Lyokin biologik jixatdan shartlangan buladi. Aktivlik irodaviy zur berish tarzida namoyen bulishi mumkin. Lyokin u ixtiyersiz bulishi xam mumkin.Ammo u albatta, stenik tuygular bilan boglik buladi. Ta’limdagi aktivlik-bu motivlashgan ixtiyeriy aktivlikdir. Bu aktivlik dikkat bilan eshitishda, ukishda kuzatiladi. Idrok kilayetgan informatsiyalarni anglashda va xarakatlarni uylashda natijalarni bajarish va nazorat kilishda ifodalanadi. Ishlab chikarish faoliyatidagi aktivlik, ishlab chikarish faoliyatining maksadlarini dikkat bilan aniklashda operatsiyalar,usullar va xarakatlar izchilligida mexnat faoliyatining borishi va natijalarini nazorat kilishda namoyen buladi. Mana shu takkoslashdan kurinib turibdiki, ta’lim va mexnatning aktivligining moxiyati bir xildir. Fakat faoliyat maksadlari turlichadir. Aktivlikdan kuvvat va uning yunalishi bir xildir. Binobarin, ukuvchilarning ta’lim faoliyatidagi aktivligini rivojlantirar ekan, buning bilan ukituvchi ularning ishlab chikarishdagi aktivliklarini xam rivojlantiradi. Ukuvchilarning xunar-texnika ta’limiga bulgan talablarni anglashlari ularning bilim bilan boglik bulgan extiyejlariga, jamiyatning talablariga va orzulariga, kasbga ega bulish zarurati yuzasidan uzlarining ishonchlariga boglikdir. Bilimga bulgan extiyojlar odamga bolalikdan boshlab xos buladi. Birok bunday extiyejlar muvaffakiyatsiz ta’lim va ular bilan boglik bulgan kungilsizliklar bilan ezib tashlangan bulihi mumkin. Bilimga bulgan extiyejlarni narsalarga va xodisalarga karatilgan kizikishlarni uygotish. Shuningdek, bilish protsesslarining muvoffakiyatli xamda kandaydir boshka extiyejlarni kondirih uchun ulardan umumiy Amaliy foydalanishlari orkali kayta tiklash mumkin. Nazariy ta’lim berish protsessida ukituvchi ukuvchilarning urganayetgan predmetga bulgan kizikishlarini ular uchun muxim bulgan mashgulotlarning ukuv maksadlarini kuyish. Ukuv vazifalarining aktivligini tushuntirish. Ukuvchilar uchun kizikarli bulgan problemalarni yoki ukuvchilarni xayratga solib ularni uylatib kuyadigan kizikarli masalalarni kuyish orkali kizikishlarni ragbatlantirish mumkin. Shundagina, kizikish paydo buladi, aktivlik xam yuzaga keladi, aktivlik esa uz navbatida muvoffakiyatlarga olib keladi. Jamiyat-shaxsni ma’lum faoliyat turlari va xulk atvor formalariga majbur kiliuvchi talablari ota-onalardan va ukituvchilardan, matbuot, radio, kino kino xamda televideniyadan bevosita nasixatlar va talablar tarzida utadi. Jamiyatning bu talablari ukuvchilarning ongiga asosan ular tomonidan gumanitar predmetlarni urganish orkali yetkaziladi. Birok texnika fanlari ukituvchilari xam mashgulotlarda ma’lum tartibni saklash, ukuv intizomiga rioya kilishni va ukuv topshiriklarini uz vaktida bajarishni talab kilish orkali bu ishda ukuvchilarga katta ta’sir kursatadi. Jamiyatning orzusi ular ukuvchi shaxsiga bulgan munosabtlarida, ukuvchi shaxsidan kanday xislatlarni kutayetgan, kanday xislatlardan paydo bulishini xoxlayetgani, aloxida shaxslar faoliyati va xulk- atvorlarida nimalarni ragbatlantirib,nimalarni koralashda namoyen buladi. Jamiyatning orzulari shaxs bilan uning atrofini urab olgan adabiy va dramatik asarlardan badiiy obraz bilan bulgan munosabatlarida namoyen buladi. Jamiyatning orzulari ukuvchilarga uning talablariga karagnda, kuchlirok ta’sir kiladi. Jamiyatning orzulari ukuvchilarga uning talablariga karaganda kuchlirok ta’sir kiladi. Jamiyatning orzulari shaxsning mayllarini uning faoliyati va xulk atvorini belgilaydigan umumiy sharoitni vujudga keltiradi. Mana shuning uchun ukituvchi ukuvchilar munosabtda bular ekan, ularni kelajakda kanday kurmokchi bulsa, xudi shunday shaxs sifatida ya’ni tegishli kadr kimmatiga ega bulgan malakali ishchi sifatida munosabatda bulmogi kerak. Uzlashtirayetgan kasbni egallash zarurati xakidagi ukuvchilarning ishonchini tushuntirish, maslaxat va pand-nasixatlar orkali xosil kilish kiyin. Suzlar xar doim xam ishonch xosil, tajriba, misollarni shaxsan kuzatish va ularni mustakil tarzda anglab olish, xosil kiladi. Ishonch xamma vakt xususiy muloxazalarning aktiv natijasidir. Ukuvchilar psixikasiga ta’sir kiluvchi faoliyat turiga bulgan kizikishni uygotish va mustaxkamlash usullari kuyidagilardan iborat ukuv gruppasida optimal psixik xolat va umumiy kayfiyat xosil kilish:gruppaning uzlashtirishi va undan keladigan afzalliklarning moxiyatda zarurligini tushuntirish ijobiy misollarni yerkin namoyen kilish, mexnatning kiyinligini tushuntirish va ularni yengishga karatilgan ishonch xosil kilish ukuvchilarning dastlabki muvoffakiyatlarini xech bulmaganda fakat ommaviy ma’kullash, ularning ijobiy xususiyatlari xatti - xarakatlari va ishlarini ta’kid xamda ukuvchilarning individual psixologik xususiyatlarini xisobga olgan xolda uning faoliyatini aktivlashtirish maksadida kullanadigan juda kup boshka usullari. Bilimlar, malakalar va ukuvlar faoliyatning muvoffakiyatini ta’minlaydilar. Muovffakiyat esa yukorida kayd kilib utilganidek, ukuv ishlari va ishlab chikarish mexnatiga aktivlikni orttiradi. Ukuvchilarning akliy kobiliyatlarini rivojlantirish uchun ularni zur berib, uylashga urgatishga,izlanishga, ijod kilishga majbur kilish kerak.
ADABIYOTLAR RUYXATI:
1. О‘zb.Resp.Kons. “О‘zbekiston” Toshkent 1992 yil.
2. I.A. Karimov “Buyuk kelajagimizning xaqiqiy kafoloti” Toshkent “Sharq” nashriyoti.
3. SH.R.Barotov “Ukuvchi shaxsini urganish usullari” Toshkent О‘qituvchi nashriyoti 1995 yil.
4. E.G‘.G‘oziyev “Oliy maktab psixologiyasi”
5. E.G‘.G‘oziyev “Inson psixikasining rivojlanishi” Toshkent Universitet 1996 yil.
6. Safo Ochil “Mustakillik ma’naviyati va tarbiya asoslari” T.U.1995 y