Insonlar juda qadimdan qand, yog` va oqsilga boy o`simlik mahsulotlaridan iste'mol qilganlar

M.V.Lomonosov
altonning nazariyasiga ko`ra atomlar kimyoviy reaksiyalarda bo`linmaydi va yangidan hosil bo`lmaydi. Har bir elementning boshqa element atomlaridan birinchi navbatda og`irligi va boshqa xossalari bilan farq qiladi.
L ekin Dalton atomlarni o`zaro birikib alohida molekulalarni hosil qilishi mumkin ekanligini tan olmadi. Uning fikricha har bir birikma o`ziga xos «murakkab atomlar» dan tashkil topgan bo`ladi. o`sha davrda fanga maium boigan elementlarning soni 30 ta atrofida edi. Demak atomlarning turi ham ana shuncha deb hisoblanar edi.
A
J.Dalton
tomlarning mavjud bo`lishi va ularni o`zaro birikib molekulalar hosil qilishi mumkin ekanligini italyan olimlari A.Avogadro (1766-1856) va S.Kannitsaro (1826-1910) lar gazlar ustida mukammal tajribalar o`tkazib isbotladi.
Lekin atom va molekulalarni haqiqatan ham mavjud bo`lishi, ya'ni moddalarni atom hamda molekulalardan tashkil topishi ko`pchilik tomonidan 1860 yilda Germaniyaning Karlsrue shahrida bo`lib o`tgan I umumjahon kimyogarlar anjumanida uzil-kesil tan olindi.
Endilikda atom-molekulyar ta’limotlarning eng muhim qoidalarini quyidagicha ta'riflash mumkin:

1. 
   Barcha moddalar juda mayda boiishiga qaramasdan, murakkab tuzilishga ega boigan zarrachalar — atomlardan tashkil topgan. Ular erkin holda ham mavjud boiishi mumkin.
   
2. 
   A tomlar o`zaro ikkitasi yoki bir nechtasi kimyoviy birikib nisbatan yirikroq zarracha — molekulalarni hosil qilishi mumkin.
   
3. 
   Atomlar yadro zaryadi, massasi va boshqa xossalari bilan bir-biridan farq qiladi. Yadro zaryadi bir xil bo`lgan atomlar turi kimyoviy element deb ataladi.
   
4. 
   A
   A.Avogadro
   tom va molekulalar to`xtovsiz harakatda bo`lib, harakat tezligi haroratga bogiiq bo`ladi. Temperatura ko`tarilishi ularning harakati ortishiga, temperaturaning pasayishi esa aksincha, harakatning pasayishiga olib keladi.
   
5. 
   Har qanday holatda ham atom va molekulalar orasida tortishish va itarilish kuchlari mavjud. Shunga muvofiq ular orasida malum masofa bo`lib, oichami moddaning agregat (gaz, suyuq va qattiq) holatiga bogiiq.
   
6. 
   Moddalar gaz holatida boiganda tarkibidagi atom va molekulalar o`rtasidagi tortishish kuchi kuchsiz, qattiq holatda boiganda eng kuchli bo`ladi. Suyuq holatda esa atom yoki molekulalar o`rtasidagi tortishish hamda itarilish kuchi, shuningdek ular o`rtasidagi masofa gaz va qattiq xolatning oralig`ini egallaydi.
   
7. 
   Har qanday kimyoviy jarayon yangi moddalar hosil bolishiga, ya'ni atomlar nisbatining o`zgarishiga yoki yangi molekulalarning hosil boiishiga olib keladi.