İnstitutu

6.Venn diaqramı  

Hər  hansı  iki  mövzunun  (informasiyanın,  coğrafi  məlumatın,  anlayışın, 

obyektin  və  s.)  müqayisəli  səciyyəsini  əks  etdirən  «Venn  diaqramı»nın  tətbiq 

edilməsi  tədris  baxımından  çox  maraqlıdır.  İki  mövzunun  oxşar  və  fərqli 

cəhətlərinin üzə çıxarılmasına həsr olunan bu metod şagirdləri alternativ düşüncəyə 

cəlb edir, -onlarda qoyulmuş məsələnin daha çox cəhətli müzakirəsini tələb edir.  

 

Kurikulumun  tələblərinə  daha  çox  uyğun  olan  interaktiv  təlim  prosesinin 

ardıcıllığı belə qurulur: 

- motivasiya, problemin qoyuluşu 

- tədqiqatın aparılması, (məlumatların toplanması) 

- müzakirə 

- nəticələrin çıxarıması, yekunlaşdırma 

- yaradıcı tətbiqetmə 

- qiymətləndirmə 

Şagirdlərin idraki və praktik fəaliyyəti baxımından kimya dərslərinin dörd əsas 

tipi ayırd edilir: 

1. Yeni materialın öyrədilməsi dərsi. 

---

 

 

50 

2.  Bilik  və  bacarıqların    möhkəmləndirilməsi  və  inkişaf  etdirilməsi  (və  ya 

praktik məşğələ) dərsi.  

3. Bilik və bacarıqların ümumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi dərsi. 

4.  Əldə  edilmiş  bilik,  bacarıq  və  vərdişlərin  səviyyəsinin  qiymətləndirilməsi 

dərsi. 

 Bundan başqa, bu dörd dərsin iki və daha çox tipinin elementlərindən istifadə 

edilən qarışıq və ya kombinə edilmiş dərs tipini də 

 yaratmaq mümkündür. 

1-ci  dərs  tipində  əsas  didaktiv  məqsəd  şagirdlərin  təlim  materialını 

öyrənməsinə  nail  olmaqdır.  Məqsədə  nail  olmaq  üçün  dərs  prosesində  ardıcıl 

olaraq  şagirdləri  yeni  anlayışları,  faktları  və  hadisələri  mənimsəməyə  yönəltmək, 

bunun üçün onların müstəqil idrak fəaliyyətini təşkil etmək və istiqamətləndirmək 

lazımdır.  Yeni  materialın  öyrədilməsi  dərsində  həmçinin  müəllim  şagirdlərin 

müstəqil  fəaliyyət  göstərməklə  dərk  edə  bilmədiyi  nəzəri  məsələlərə, 

mexanizmlərə qısa müddətli şərh verməlidir. 

Yeni  materialın  öyrədilməsi  dərsində  təlim  prosesinin  demək  olar  ki,  bütün 

mərhələləri-sorğu,  yeni  tədris  materialının  öyrənilməsi,  bilik  və  bacarıqların 

möhkəmləndirilməsi, ev tapşırığının yoxlanılması və verilməsi ehtiva

 

olunur. 

2-ci  dərs  tipində  əvvəlki  dərslərdə  öyrənilən  bilik  və  bacarıqların 

aktuallaşdırılması,  yeni  öyrənilən  materiala  tətbiqi,  yeni  öyrənilən  biliklərin 

möhkəmləndirilməsi  və  nisbətən  dərinləşdirilməsi,  yeni  bacarıq  və  vərdişlərin 

formalaşdırılması  aparılır,  qazanılmış  yeni  bilik,  bacarıq  və  vərdişlər 

təkmilləşdirilir,  inkişaf  etdirilir.  Kimyanın  tədrisində  tətbiq  olunan  müxtəlif  növ 

praktik  məşğələlər  (kimyəvi  təcrübələrin  aparılması,  molekul  və  atomların 

modellərinin tərtibi, çalışmalar və hesablama məsələlərin həlli və b.) bu dərs tipinə 

aid edilir. 

3-cü  dərs  tipində  bir  fəslin  (bölmənin,  mövzunun)  tədris  materiallarına  aid 

öyrənilmiş  əsas  anlayışlar,  bilik  və  bacarıqlar  aktuallaşdırılır,  ümumiləşdirilir  və 

sistemə salınır. Bu məqsədlə evdə və dərsdə ən mühüm anlayışların təkrarı aparılır, 

onlara aid ümumiləşdirici çalışmalar və məsələlər həll etdirilir. 

4-cü  tip  dərslərdə    müəyyən  müddətdə  (yarımildə,  ildə)  tədris  vahidinin 

öyrənilməsi  başa  çatdıqdan  sonra  yarım  illik  və  tədris  ilinin  sonunda  şagirdlərin 

bilik və bacarıqları yoxlanılıb qiymətləndirilir. Son illərdə bu məqsədlə ən əlverişli 

üsul  yazılı  test  yoxlaması  hesab  olunur.  Bilik  və  bacarıqların  səviyyəsinin 

qiymətləndirilməsi  və  təhlili  sinifdə  sonrakı  təlim  işini  necə  planlaşdırmaq  üçün 

əsas verir, müəllim gələcəkdəki fəaliyyətini müəyyənləşdirir. 

İndiki  dövrdə  tədris  olunan  dərsləri    tətbiq  olunan  təlim  metodları  və 

vasitələrinə  görə  əsasən  iki  qrupa  bölmək  olar:  problemli  dərslər  və  problemli 

olmayan  izahlı-illüstrativ  dərslər.  Problemli  dərslər  məntiqi-psixoloji  və  didaktik 

quruluşuna  görə  o  birilərindən  fərqlənirlər.  Məntiqi-psixoloji  problemli  dərslərdə 

müəllim  problem-situasiya  yaradır  və  şagirdlərin  müstəqil  işlərini  təşkil  etməklə 

təlim  probleminin  həllinə  nail  olunur.  Problem  həm  müəllim,  həm  də  şagirdlərin 

özləri  tərəfindən  irəli  sürülə  bilər.  Sinfin  inkişaf  səviyyəsindən  asılı  olaraq 

problemin həlli də müəllim və ya şagirdlər tərəfindən həyata keçirilə bilər.  

---

 

 

51 

Dərslərin  uğurla  təşkili  üçün  onların  tipləri  ilə  yanaşı  ona  müvafiq  fəaliyyət 

növləri  də  ayırd  edilməlidir.  Dərs  tiplərini  müəllim  və  şagirdlərin  fəaliyyət 

xarakterinə görə növlərə bölmək praktik baxımdan faydalıdır. 

Məlumdur ki, dərsdə konkret fəaliyyət üsulunun seçilməsi müəllimin metodik 

hazırlıq  səviyyəsindən,  tətbiq  ediləcək  təlim  metodundan,  sinif  şagirdlərinin 

mövcud  bilik  səviyyəsindən  və  başqa  subyektiv  amillərdən  asılıdır.  Müxtəlif 

metodlar eyni bir üsulla reallaşdırıla bildiyindən (məsələn, dialoji şərh və qismən-

axtarış metodlarının hər biri müsahibə üsulu ilə) dərsin növü müəyyənləşdirilərkən 

təlim  metodunun  özü  yox,  onların  reallaşdırılması  üsulu  (forması)  əsas  götürülür. 

Aşağıdakı cədvəldə dərslərin tiplərinə müvafiq üsullar-fəaliyyət növlərini nəzərdən 

keçirək. 

Cədvəl   2