International journal of word art

Key words: language, thought, relationship between thew, language of literal works as on of 
the forms of creative thought. 
 
KIRISH: 
Badiiy matnni lingvopoetik jihatdan tadqiq etgan M. Yo`ldoshev o`z ilmiy ishida shunday 
deydi: “Tilni faqat va faqat kishilar o`rtasidagi aloqa vositasi sifati talqin etish insonning tabiiy 
tilini, bu murakkab va muhtasham hodisani, eng kami, jo`nlashtirishdan, aniq bir milliy qiyofa yoki 
milliy-ruhiy zamindan mosuvo bo`lgan sun`iy tilga (masalan, Esperanto kabi) tenglashtirishdan, 
yo`l harakatini tartibga solish maqsadida yaratilgan shartli “tilga” baravarlashtirishdan boshqa narsa 
emas. Xolbuki, odamlar til vositasida tuyg`u va kechinmalari, hayrat va hayronliklari, qalbdagi 
huzurlari kabi xilma-xil sezgilarni ham ifodalaydilarki, bular hamisha ham sof kommunikativ 
maqsadlarni ko`zda tutmaydi. [1:164].
Zamonaviy o`zbek tili ekspressiv bo`yoqdor so`zlarga boyligi bilan hamda fikrni berishda 
jimjimadorlikka yo`naltirilganligi bilan ajralib turadi. Ekspressivlik va jimjimadorlik bor joyda uni 
ifodalovchi shaxs ruhiy holati o`z-o`zidan aks etadi. O`z asarlarida mana shunday ekspressiv 
bo`yoqdor va jimjimador so`zlarni o`z o`rnida qo`llay bilgan hamda davr, mafkura, insonlar 
taqdiriga qanchalar kuchli ta`sir ko`rsatishi mumkinligi, ulug` o`zgarishlarga sabab bo`lishini 
qilqalami bilan ishonarli aks ettirgan mahoratli yozuvchi Odil Yoqubovdir. 
Odil Yoqubov o`tkir qalami va tasvir mahorati bilan tarixiy shaxslarni badiiy haqqoniyati va 
salobati bilan gavdalantiradi, real shaxslarni o`ta ta`sirchan badiiy obrazga aylantiradi. Davr ruhini 
hamda qahramonlar ichki ruhiyatini tasvirlashda u fonetik, leksik vositalar bilan bir qatorda 
morfologik vositalardan shunday unumli foydalanadiki, asarlarini o`qigan kitobxon qahramonlar 
bilan kuladi, qahramonlar bilan yig`laydi.
ASOSIY QISM: 
Inson ichki ruhiyatini aks ettirishda ruhiy holat ifodalovchi fe`llar o`ziga xos o`rin tutadi [2; 34].
G.Kushkarova nemis tilidagi tovushga taqlid asosida yuzaga kelgan ruhiy holatni aks ettiruvchi 
fe`llarning quyidagi turlarini farqlaydi. 1)nutqiy muloqot jarayonida so`zlovchining ruhiy holatini 
beruvchi fe`llar; 2) emotsiyalarning tovushdagi ifodalanishi asosidagi fe`llar [3; 59]. Bu kabi 
fe`llarni o`zbek tilida, jumladan O. Yoqubov romanlarida ham uchratish mumkin. Masalan, “Tilla” 
so`zini eshitgan chol ijirg`anib gapirdi va yuzini burishtirdi... Mirza Abdullatif ijirg`anib
gapirdi. (Odil Yoqubov “Ulug`bek xazinasi “85-bet). Bu matnlardagi ijirg`anib fe`li 
so`zlovchining nutqiy muloqot vaqtidagi ruhiy holati haqida ma`lumot beradi.

---