1980 yilda A.Nurmonovning "O zbektilli fonologiyasi va morfonologiyasi" hamda 1984 yilda AA.Abduazizovning xuddi shu nomda nashriyotida chop etilgan asar larin in g maydonga kelishi o'zbek tili fonol ogiyasi va "O'qituvchi" marfonologiyasin in g ta'lim Jarayoniga tatbiq etilish ida katta voqea bo'ldi. Mazkur asar larda o'zbek tilshunosligi tarixida ilk bor morfonologiya maqomi belgilandi va uni o'rganish ob 'ekti aniqlandi. 1999 yilda M.Mirtojiyev tomon idan yozilgan "Hozirgi o'zbek adabiy tili. Fonetika kitobida shu Kunga qadar nutq apparati haqidagi mavjud bo'lgan tushunchalarga bir qator oydinliklar kiritildi. Shunday qilib, hozirgi kunda o'zbek tilshunosligida fonetik sathni ikki asosda o'rganish an'anaga aylandi: 1) tavsifly asosida-fonetika: 2) sistemaviy asosda-fonologiya. Har ikki Jihat bir-biridan oziqlanib, tobora rivoj lanib bormoqda. A.G ulamov o'zbek tilshnosligi tarixida ilk bor Boduen de Kurtene tomonidan eng kichtk ma'noli birlikni ifodalash uchun qo'llangan morfema atamasini olib kirdi. A.G 'ulomov so'zning yasalish tuzilishi bilan mor femik tuzilishini bir-biridan farqladi. Muallifning ta'kidlash icha, so'zn ing morfem atik tahlilida uning morfemalari aniqlansa (o'ql-tuv-chi-lik), so'z yasash tahlilida so'z yasalma sifatida doimo ikki qismga - yasovchio'zak yoki yasovchi negiz, yasovchiaffiksga ajraladi. A.Gulomovning so zn ing yasalish va morfemik tarkibi, marfema turlari haqidagi fqikrlari 1977 yilda nashr etilgan "O'zbek tili morfem lug' ati" kitobining kirish qi smida yanada batafsilroq berildi. O'zbek tilshunosligida 70-yill ardan boshlab morfem ika tilshunoslikning alohida bo'limi sifatida aratila boshlandi. Morfem ika tilshunoslikning alohida bo'limi sifatida e'tirof etilgandan buyon ham un ing o'rganish predmeti yuzasidan turli xil fikrlar yuritildi. 1992 yilda Yo.Tojlyevning «Q'zbek til morfemikasi nomli qo'llanmasini yaratildi. O'zbek tili morfem ikasin ing shakllan ishi va uning o'rganish ob'ektining to'g'ri belgilashda A.Hojiyevning xizmati katta bo'ldi. A.Hojiyev morfemikaning o'rganish ob'ekti haqida fikr yuritar ekan, quyidagilarni yozadi: "Morfimekaning so' zning necha morfemadan tashkil topishini o'rganmaydi, balki morfemalar ing turini, har bir turga xos xususiy atlarni o'rganadi". - Muallifning ta'kidlash icha, so'zn ing morfem atik tahlilida uning morfemalari aniqlansa (o'ql-tuv-chi-lik), so'z yasash tahlilida so'z yasalma sifatida doimo ikki qismga - yasovchio'zak yoki yasovchi negiz, yasovchiaffiksga ajraladi. A.Gulomovning so zn ing yasalish va morfemik tarkibi, marfema turlari haqidagi fqikrlari 1977 yilda nashr etilgan "O'zbek tili morfem lug' ati" kitobining kirish qi smida yanada batafsilroq berildi. O'zbek tilshunosligida 70-yill ardan boshlab morfem ika tilshunoslikning alohida bo'limi sifatida aratila boshlandi. Morfem ika tilshunoslikning alohida bo'limi sifatida e'tirof etilgandan buyon ham un ing o'rganish predmeti yuzasidan turli xil fikrlar yuritildi. 1992 yilda Yo.Tojlyevning «Q'zbek til morfemikasi nomli qo'llanmasini yaratildi. O'zbek tili morfem ikasin ing shakllan ishi va uning o'rganish ob'ektining to'g'ri belgilashda A.Hojiyevning xizmati katta bo'ldi. A.Hojiyev morfemikaning o'rganish ob'ekti haqida fikr yuritar ekan, quyidagilarni yozadi: "Morfimekaning so' zning necha morfemadan tashkil topishini o'rganmaydi, balki morfemalar ing turini, har bir turga xos xususiy atlarni o'rganadi".
- O'zbek tili morfemalarining xuddi boshqa sath birliklari kabi sath hosil qilish xususiyatini, ularni paradigmatik va sintagmatik munosabatlarini yoritishda T.Mirzaqulovning tadqiqotlarini alohida ta kidlash Joiz?. O'zbek tili leksikasin ing shakllanish ida Faxri Kamoln ing «Hozirgi zamon o'zbek tilil kursidan m ateriallar" rukni ostida chop etilgan "O'zbek tili leksikasi va Ya.D.Pinxasovning "Hozirgi o'zbek tili leksikasi" risolalari, 1957 yilda nashr etilgan "Hozirgi zamon o'zbek til" asari katta aham iyatga ega. O'zbek tili leksikologiyasida ilk bor leksik dubletlar haqida ma'lumot berildi. Keyinchalik M.Mirtojiyev, LQo'chqartoyev, A.Hojiyev, B.lsabekov, R.Shukurovlaming leksik omonim, sinonim, antonimlar tadqiqiga bag'ishlangan maxsus asarlari maydonga keldi. So'zlaming ko chma ma'ng tarlari, ularning hosil bo'lish yo'llari xususida M.Mirtojiyev "g'2bek tilida polisemiya", I.Shukurov "O zbek tilida troplar" asarlarida so'z yuritdi. O'zbek tili leksikologiyasi bo'yicha erishilgan yutuqlar sintezi sifatida "O'zbek tili leksikologilya" kitobi (1991) maydonga keldi. 70 80-yillardan boshlab o'zbek tilshunosligiga sistemaviy-struktur tilshunoslik qo'lgá kiritgan yutuqlar un ing tadqjq etish metodlari kirib keldi. U.Tursunov, J.Muxtorov, Sh.Rahmatullayev tomonidan yozilgan "Hozirgi o'zbek adably til" kitobining leksikologiya qlsmi o'zbek tavsifli leksikologlyasidan sistemaviy leksikologiyaga o'tish davri, leksikologiyan ing bu ikki yo'nalishi o'rtasidagi ko'prik sanal adi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
