Internet tushunchasi

global tarmond — dunyoning ihtiyoriy davlatidagi kompyuterlarni o’zida birlashtirish imkoniga ega bulgan tarmoq. bu tarmoq internet (internet) deb ham yuritiladi.
internet bilan birga intranet tushunchasi ham ishlatiladi. intranet — bu internet tehnologiyasi, dastur ta’minoti va bayonnomalari asosida tashqil etilgan, ma’lumotlar ombori va elektron jadvallar bilan jamoa bo’lib ishlash imkonini beruvchi korhona yoki tashkilot mikyosidagi yangi ahborot muhitini tashqil etuvchi kompyuter tarmog’idir.
internet boshqa kompyuter tarmoqlaridan quyidagi jihati bilan farkdanadi: bir yoki bir nechta serverdan tashqil topgan tarmoq mijozi undagi ma’lumotlardan foydalanish uchun ularning kaysi serverda, kaysi katalogda, qanday nom bilan sakdanayotganligini, ularga kirish usul va shartlarini bilishi zarur bo’ladi. internetda esa bunday noqulayliklarning oldi olingan bo’lib, uning foydalanuvchisi bunday ma’lumotlarni bilishi shart emas. bundan tashqari, internet tarmonda mavjud bulgan barcha elektron hujjatlar va ma’lumotlar omborini giperbog’lanishlar yordamida o’zaro bog’lab yagona ahborot muhiti kurish, unda qulay ahborot kidiruv tizimlarini tashqil etish mumkin bo’ladi.
zamonaviy telekommunikatsiya vositalari imkoniyatlari juda keng tizim bo'lib, unga «informatika va hisoblash texnikasi asoslari» fanidan ma'lum bo'lgan kompyuter, multimedia vositalari, kompyuter tarmoqlari, internet, intranet kabi tushunchalardan tashqari qator yangi tushunchalar ham kiradi. bularga axborot tizimlari, axborot
tizimlarini boshqarish, axborotlarni uzatish tizimlari, ma'lumotlar ombori, ma'lumotlar omborini boshqarish tizimi, bilimlar ombori kabilar kiradi.
xx asrning 90yillaridan boshlab axborotlashtirish sohasi keskin rivojlanib ketdi. bizning asrimiz, ya'ni xxi asrni axborotlashtirish va kommunikatsiya asri deb bejiz atashmaydi. axborotlashtirish nima va uning vazifalariga nimalar kiradi, uning asosiy xususiyatlari qanday, degan savollar hozirgi zamon jamiyatidagi har bir fuqaroni qiziqtirishi tabiiy. chunki inson faoliyatini axborotsiz tasawur qilish qiyin.
hozirgi kunda har bir tashkilot, o'quv muassasasi, firma va ishlab chiqarishning barcha sohalarida rahbar va xodimlar faoliyatining samaradorligini oshirish maqsadida boshqaruv jarayonlarini ma'lum darajada avtomatlashtirishga oid muammolarni yechish bilan shug'ullanadi. bunda ular maxsus firmalarning mutaxassislari bilan uchrashadi, ularning faoliyati bilan yaqindan tanishadi, ular ishlab chiqaradigan mahsulotlarni ko'radi va pirovardida o'zida avtomatlashtirish uchun kerak bo'ladigan texnik jihozlarni xarid qiladi. albatta, tashkilotlarga o'rnatilgan avtomatlashtirish jihozlari yildanyilga yangilanib, texnik jihatdan takomillashtirib boriladi.
xx asrning so'nggi o'n yili mobaynida axborotlar bilan ishlash va axborotlashtirish juda rivojlandi. bunga sabab shundaki, kundalik turmushda axborotlar, ularni qayta ishlash va uzatishning ahamiyati ortib bormoqda. bu esa, o'z navbatida jamiyatning har bir a'zosidan axborotlashtirish va axborot texnologiyalari sirlarini, uning qoida va qonuniyatlarini mukammal bilishni taqozo etadi.
respublikamiz mustaqillikka erishganidan so'ng, axborotlashti­rish va axborot texnologiyalaridan foydalanish yo'nalishida katta tadbirlar amalga oshirildi. hukumatimiz tomonidan qabul qilingan «ta'lim to'g'risida»gi qonunda bu dasturning tub mohiyati bayon etilgan. shuningdek, so'nggi 5—6 yil ichida bu sohada qabul qilingan qator hujjatlar axborotlashgan jamiyatni qurish eng oliy insoniy orzuniyatga aylanganligidan dalolat beradi.
hozirgi kunda axborot va kompyuter texnologiyalari atamalari kundalik turmushda eng ko'p qo'llaniladigan tushunchalar desak mubolag'a bo'lmaydi. chunki hayotning qaysi sohasini olmaylik, qanday amallarni bajarmaylik, albatta, axborotlar bilan ish ko'ramiz. ya'ni axborotlardan foydalanish, axborot almashish, ularni uzatish, o'zlashtirish inson faoliyatining asosiy negizini tashqil etadi.
hozirgi kunda axborot texnologiyasi jamiyatning jadal rivojlanishiga ta'sir etuvchi eng muhim omildir. axborot texnologiyasi insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida ham mavjud bo'lgan bo'lsada, hozirgi zamon axborotlashgan jamiyatining o'ziga xos xususiyati shundaki, sivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga sarflanadigan kuch energiya, xomashyo, materiallar va moddiy iste'mol buyumlariga sarflanadigan xarajatlardan ustunlik qilmoqda, ya'ni axborot texnologiyalari mavjud yangi texnologiyalar orasida yetakchi o'rinni egallamoqda.
axborot texnologiyalari industriyasi majmuini kompyuter, aloqa tizimi, ma'lumotlar ombori, bilimlar ombori va u bilan bog'liq
faoliyat sohalari tashqil qiladi. axborot texnologiyalari sohasida bevosita ishlamaydigan odamlar ham kundalik ishlarida uning imkoniyatlaridan foydalanadi. axborot texnologiyalari turmushning barcha sohalariga borgan sari ko'proq singib borib, uning harakatlantiruvchi kuchiga aylanmoqda.
bugungi kunda axborot texnologiyasini shartli ravishda saqlovchi, ratsionallashtiruvchi, yaratuvchi turlarga ajratish mumkin. birinchi turdagi texnologiyalar mehnatni, moddiy resurslarni, vaqtni tejaydi. ratsionallashtiruvchi axborot texnologiyalarigachiptalar buyurtma qilish, mehmonxona hisobkitoblari tizimlari misol bo'ladi. yaratuvchi (ijodiy) axborot texnologiyalari axborotlarni ishlab chiqadigan, undan foydalanadigan va insonni tarkibiy qism sifatida o'z ichiga oladigan tizimlardan iborat.
axborot texnologiyalarining hozirgi zamon taraqqiyoti hamda yutuqlari fan va inson faoliyatining barcha sohalarini axborotlashti­rish zarurligini ko'rsatmoqda. chunki aynan mana shu narsa butun jamiyatning axborotlashtirilishi uchun asos va muhim zamin bo'ladi.
jamiyatni axborotlashtirish deganda, axborotdan iqtisodni rivojlantirish, mamlakat fantexnika taraqqiyotini, jamiyatni demokratlashtirish va intellektuallashtirish jarayonlarini jadallashtirishni ta'minlaydigan jamiyat boyligi sifatida foydalanish tushuniladi.
darhaqiqat, jamiyatni axborotlashtirish — inson hayotining barcha jabhalarida intellektual faoliyatning rolini oshirish bilan bog'liq obyektiv jarayon hisoblanadi.
jamiyatni axborotlashtirish respublikamiz xalqi turmush darajasining yaxshilanishiga, ijtimoiy ehtiyojlarning qondirilishiga, iqtisodning o'sishi hamda fantexnika taraqqiyotining jadallashishiga xizmat qiladi.
jamiyatni axborotlashtirish jarayonini 5 asosiy yo'nalishga ajratish mumkin:
1. mehnat, texnologik va ishlab chiqarish jarayoni vositalarini kompleks avtomatlashtirish.
2. ilmiy tadqiqotlar, loyihalash va ishlab chiqarish jarayonlarini axborotlashtirish.
3. tashqiliy jqtisodiy boshqarishni avtomatlashtirish.
4. aholiga xizmat ko'rsatish sohasini axborotlashtirish.
5. ta'lim va kadrlar tayyorlash jarayonini axborotlashtirish.
har qanday fan borliqning ba'zi tushunchalarini umumlashgan, birbiriga bog'langan holda o'rganadi. masalan, fizika tabiatdagi voqealar, hodisalar, ularning kelib chiqish shartsharoitlari, ulardan inson hayotida foydalanish kabilarni o'rganadi. fizikani o'qitishda turli usul va uslublardan foydalaniladi. fizikada bilishning asosini nazariy bilim va o'zlashtirilgan bilimni amaliyotda tekshirish tashqil etadi. nag ikkala holda ham materialni o'zlashtirishda malum darajadagi axborotlar majmui o'quvchilar ongiga yetkaziladi.
bilim olishda, ya'ni ma'lum turdagi axborotlarni o'zlashtirishda kompyuter tizimining yordami benihoya kattadir. axborot qanday ko'rinishda ifodalanishidan qat'i nazar, uni yig'ish, saqlash, qayta ishlash va foydalanishda kompyuter texnikasining rolini quyidagilar belgilaydi:
birinchidan, o'qitishda yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish standart (an'anaviy) tizimga nisbatan o'quv jarayonini jadallashtirib, talabada ilmga qiziqishni oshiradi, ular ijodiy faoliyatini o'stiradi, bilim berishga differensial yondashish, olingan bilimlarni takrorlash, mustahkamlash va nazorat qilishni yengillashtiradi, talabani o'quv jarayonining subyektiga aylantiradi.
ikkinchidan, yangi axborot texnologiyalaridan ta'limtarbiya jarayonida quyidagi shakllarda foydalanish mumkin bo'ladi:
• muayyan predmetlarni o'qitishda kompyuter darslari;
• kompyuter darslari — ko'rgazmali material sifatida;
• talabalarning guruhli va frontal ishlarini tashqillashtirishda;
• talabalarning ilmiy izlanishlarini tashqillashtirishda;
• talabalarning o'qishdan bo'sh vaqtlarini to'g'ri tashqil qilish masalalarini hal etishda va h.k.