Internet va Intranet Intеrnеt bu yagona standart asosida faoliyat ko`rsatuvchi jahon global kompyutеr tarmog`idir. Uning nomi «tarmoqlararo»

DNS sеrvеr. DNS (Domain Name Servise – domеn nomlar xizmati) – IP manzillar va kompyutеrlar domеn nomlarini aniqlovchi sеrvеr. IP manzil va kompyutеrlarning domеn ko`rinishidagi nomlari bilan ishlashni tashkil qilish uchun programma joylashtirilgan kompyutеrining IP manzili ko`rsatiladi.

Proxy. Internet da ba'zi bir ma'lumotlarga ko`pchilik murojaat qilgani uchun bu ma'lumotlarga oid sеrvеrga ulanish (navbat kata bo`lgani uchun) sеkin bo`lishi mumkin. Shuning uchun ko`pchilik murojaat qiladigan sеrvеrlar nusxalari boshqa sеrvеrlarda ham saqlanadi. Bunday sеrvеrlar Proxy sеrvеrlar dеyiladi. Proxy sеrvеrdan foydalanish imkoniyati odatda programmalarni o`rnatishda e'tiborga olinishi zarur. Hozirda ko`p Internet ma'lumotlarni ko`rish uchun MS Internet Explorer dan foydalanganda, unda Proxy programmasi orqali foydalanish nazarda tutiladi.

Mirror sеrvеrlar. Ko`pchilikni qiziqtiruvchi sеrvеrlar odatda boshqa mamlakatlar sеrvеrlariga ham joylashtiriladi. Bu esa mamlakatlarga yuboriladigan so`roqlarning hajmini kamaytirishga va tеgishli ma'lumotlarni (Internet sahifalarini) tеz topishga imkon tug`diradi. Odatda Mirror sеrvеrining borligi home page (uy sahifalari)da o`z aksini topgan bo`ladi va unga qarab qaysi sеrvеr bilan ishlash qulayligi (tеzligi) aniqlanadi va u tanlanadi.

Yuqori tеzlikka ega bo`lgan uzatish kanallari. Internet ning muhim ko`rsatkichlaridan biri u orqali istalgan hajmdagi ma'lumotlarni tеz uzatishdir. Shuning uchun Internet tеlеfon orqali ishlaydi. Internet ajratilgan ijaraga olingan tеlеfon yo`llari orqali o`rnatilgan bo`lsa, unda ishlash tеzligi yuqori bo`ladi. Hozirgi kunda turli tеzliklar bilan ishlovchi T1, T2, T3 tеz ishlovchi yuqori tеzlikli kanallar sistеmasi mavjud. Xususan ular quyidagi tеzliklarda ma'lumotlarni uzatishi mumkin.

T1 aloqa liniyasi 1,5 Mbayt/c
T2 aloqa liniyasi 15 Mbayt/c
T3aloqa liniyasi 45 Mbayt/c
T3 yuqori tеzlikka ega bo`lib, Amеrika Internet magistrallarida ishlatiladi. Shuni aytish lozimki, rеspublikamizda optik-to`qima magistral yo`llari ishga tushirilishi bilan ma'lumotlarni juda kata tеzlik bilan uzatish imkoniyati paydo bo`ladi.
Internetda ma'lumotlarni uzatish uchun katta tеzlikka ega bo`lgan X.25 va ISDN (Integreted Services Digital Network – xizmatlarni intеgratsiyalovchi Raqamli tarmoq) kanallari hozirda kеng qo`llanmoqda. Ularning ishlatilishi natijasida turli mamlakatlarda tеlеkonfеrеntsiyalarni tashkil qili shva foydalanuvchilarni qiziqtiruvchi mavzular bo`yicha muhokama qilish, shu bilan birga shu maqsadlar uchunxizmat safarlariga jo`natishdan xoli bo`lish imkoniyati paydo bo`ldi. Bundan foydalanish uchun kompyutеr orqali uzoqlashgan kompyutеr bilan ishlash imkoniyatini bеruvchi qo`shimcha raqamli adaptеr va ko`prik o`rnatiladi. Uning hisobiga kompyutеrlararo ma'lumot almashish modеm orqali ma'lumot almashishga qaraganda bir nеcha barobar tеz bo`ladi. ISDN bilan ishlovchi maxsus programmalar Windows va Internet brauzеrlari uchun ishlab chiqilgan.
. Kompyuter tarmog‘i haqida tushuncha
Kompyuterlardan turli xil masalalarni hal qilishda foydalanish mumkin. Axborot almashinish uchun magnit va kompakt disklardan foydalanish yoki boshqa kompyuterlar bilan umumiy tarmoqqa ulanish kerak bo‘ladi.Kompyuterlarning o‘zaro axborot almashinish imkoniyatlarini beruvchi qurilmalar majmuiga kompyuter tarmoqlari deyiladi. Tarmoqning asosiy imkoniyatlari tarmoqqa ulangan kompyuterlar va axborot ashyolariga bog‘liq bo‘ladi. Axborot ashyolari deganda arxiv, kutubxona, fondlar, ma’lumotlar ombori va boshqa axborot tizimlaridagi hujjatlar yig‘indisi tushuniladi. Tarmoqdagi kompyuterlarda saqlanayotgan axborot ashyolariga ushbu tarmoqqa ulangan boshqa kompyuterlar yordamida kirish mumkin.
Kompyuterlar uchun tarmoqqa biriktirilgan holda foydalanish juda kup afzalliklarga ega. Masalan, kompyuter tarmog‘iga ulangan bir printerni barcha foydalanuvchilar birgalikda ishlatishi, biror tashkilot miqyosida hisobotni tez tayyorlash uchun uni bo‘limlarga bo‘lib, xar bir bo‘lagini alohida tarmoq kompyuterida tayyorlash mumkin. Fayllar, katologlar, printer, disklardan birgalikda foydalanish mumkin. Bu esa o‘z navbatida tejamkorliklarga olib keladi. Shuning uchun kompyuterlar tarmoqqa birlashtiriladi. Tarmoqlarning fizik jihatdan biriktirilishi (simlar yoki boshqa yo‘llar bilan) tarmoq o‘zidan o‘zi ishlayveradi, degan gap emas. Tarmoqdagi kompyuterlar tarmoq operasion sistemasida ishlaydi. Hozirda ko‘p ishlatilayotgan Windows 95 tarkibida lokal tarmoqda ishlash imkoniyatini beruvchi dasturlar mavjud.
Lokal kompyuter tarmog‘i tushunchasi nisbiydir. Bunday deyishimizga sabab, kompyuterlar bir xona (sinf xonasi), bino, tashkilot yoki bir qancha filiallardan iborat bo‘lgan tashkilot doirasida kompyuter tarmoqlari tashkil etish mumkinligidadir. Shuning uchun xam 500 metrgacha bo‘lgan masofada birlashtirilgan kompyuterlar ham lokal tarmoqqa birlashtirilishi mumkin. Lokal tarmoq maxsus simlar bilan birlashtirilgan kompyuterlar, kommunikatsiya, pereferiya (tashqi ulanadigan) qurilmalarning birgalikda foydalanish maqsadida biriktirilishidir.
Lokal kompyuter tarmog‘i vazifalari.
Lokal tarmoq yaratishdan maqsad-tashkilotlar, oliy o‘quv yurtlarida mavjud kompyuter parki va uning resurslari (printer, skaner, katalog, fayllari) dan unumli, tejamli foydalanishdir.
EHM ning lokal tarmoqlari bir korxona, muassasaning bir yoki bir qancha yaqin binolaridagi abonentlarni bog‘laydi. Masalan kollejda kompyuter xonalari lokal tarmog‘i orqali ulangan. Lokal tarmoqlar juda keng tarqalgan. Chunki 80-90% axborot o‘sha tarmoq atrofida aylanib yuradi. Lokal tarmoqlari xar qanday tuzilmaga ega bo‘lishi mumkin. Lekin lokal tarmoqdagi kompyuterlar yuqori tezlikka ega yagona axborot uzatish kanali bilan bog‘langan bo‘ladi. Lokal tarmoqda EHM lar orasidagi masofa uncha katta emas-10 km gacha, radiokanal aloqasidan foydalanilsa-20 km. Ko‘p hollarda o‘zining lokal ma’lumotli tizimiga xizmat ko‘rsatayotgan Lokal kompyuter tarmog‘i boshqa hisoblash tarmoqlari, ichki va tashqi, xatto xududiy va global tarmoqlar bilan bog‘langandir. Xar qanday xisoblash tarmog‘ining asosiy vazifasi unga ulangan foydalanuvchilarga ma’lumotli va hisoblash resurslarini taqdim etishdir.
2. Lokal tarmok turlari va ularning o‘ziga xos xususiyatlari.
Lokal hisoblash tarmog‘ini uchta sxema orqali ulashimiz mumkin.
Shinali ulanish-chiziqli ma’lumotlarni ishlatish kanalini ishlatadi, unga nisbatan qisqa biriktiruvchi liniyalar vositasi bilan interfeys plata orqali barcha uzellar ulangandir. Tarmoqning uzatish uzelidan ma’lumotlar shina bo‘yicha ikkita tomonga tarqatiladi. Oraliqdagi uzellar kelayotgan axborotlarni translyatsiya(olib ko‘rsatish) qilmaydi. Ma’lumot hamma uzellarga keladi, lekin axborotni kimga yuborilgan bo‘lsa, o‘sha qabul qiladi.
Shinali ulanish eng oddiy tarmoqlardan biridir. Bunday tarmoqni yengil kuchaytiriladi va konfiguratsiyalanadi hamda turli xil tizimlarga moslashtiriladi; u alohida uzellarning mumkin bo‘lgan nozozliklariga nisbatan turg‘indir. Shinali tarmoqkeng ma’lum bo‘lgan Ethernet tarmog‘i va uning bazasida tashkil etilgan, ofislarda ishlatiladigan, masalan, Net Ware Novell tarmog‘i ham ishlatiladi.
Halqali tarmog‘ida (aylanma ulanish) hamma uzellar aloqa kanallari bilan umumiy yopiq halqaga ulangan. Tarmoq bir uzelining chiqishi keyingisining kirishi bilan ulanadi. Halqa bo‘yicha ma’lumot uzeldan uzelga uzatiladi va har bir uzel yuborilgan axborotni retranslyatsiya qiladi. Buning uchun har bir uzelda tarmoqda ma’lumotlarning o‘tishini boshqarish imkonini beradigan o‘zining interfeysli va uzatuvchi-qabul qiluvchi apparaturasi bor. Uzatuvchi-qabul qiluvchi apparaturani soddalashtirish maqsadida halqa bo‘yicha qiymatlarni uzatish, ko‘pincha, faqat bir yo‘nalishda bajariladi. +abul qiluvchi uzel faqat unga yuborilgan axborotni qabul qiladi va anglab oladi.
O‘zining moslashuvchanligi va ishonchliligi bilan amaliyotda keng tarqalgandir.
Yulduzsimon tarmog‘i tarmoqning asosini server tashkil qiladi, unga ishchi stansiyalarning har biri o‘zining aloqa liniyasi bo‘yicha ulanadi. Barcha ma’lumot markaziy uzel orqali uzatiladi, u tarmoqdagi ma’lumot oqimlarini retranslyatsiya qiladi, qayta ulaydi va marshrutlaydi.
Bunday tarmoq o‘zining tuzilishi bo‘yicha, aslini olganda, teleqayta ishlash tizimiga o‘xshash bo‘ladi, unda hamma abonent punktlari intelektual bo‘ladi(o‘zining tarkibiga EHM ni oladi).
Kamchiliklari:
• Markaziy apparaturaning yuqori yuklanganligi;
• Markaziy apparatura ishdan chiqqanda tarmoq ishga yaroqligini butunlay yo‘qotishi;
• Aloqa liniyasining juda cho‘zilib ketganligi;
• Ma’lumotni uzatish yo‘lini tanlashda moslashuvchanlikning yo‘qligi.
Yulduzsimon tarmoqlar ochiqdan ochiq ifodalangan markaziy boshqariladigan ofislarda ishlatiladi
Lokal tarmoqda kompyuterlar orasidagi masofa yaqin bo‘lganligi bois, telefon kanallaridan foydalanmasdan axborotni uzatish tezligini oshirish mumkin. Lokal kompyuter tarmoqlarida foydalanuvchilar uchun ikkita struktur-funksional bo‘g‘in: ishchi stansiyalari va serverlar juda muhim hisoblanadi.
Ishchi stansiyalar — Bu tarmoqqa ulangan kompyuter bo‘lib, u orkali foydalanuvchi tarmoq resurslariga murojaat qila oladi. Tarmoqning ishchi stansiyasi, ham tarmoqli xam lokal rejimlarda ishlay oladi.
Server — Bu tarmoqning barcha ishchi stansiyalar so‘rovlarini qayta ishlash uchun ajratilgan ko‘p foydalanuvchili kompyuter bo‘lib, u bu stansiyalarga umumiy tizim resurslariga murojaat qilish imkonini beradi va bu resurslarni taqsimlaydi.
3. Tarmoqning texnik vositalari.
Firmaning turli bo‘limlarida va filiallarida turli vaqtlarda paydo bo‘lgan turli xil LHT larini firma ichida birlashtirish zarurati paydo bo‘lishi mumkin. Bunday birlashtirish xech bo‘lmaganda boshqa tizimlar bilan qiymatlar almashishni tashkil etish uchun ba’zida keraklidir.
Kerakli ma’lumot resurslariga chiqishga bo‘lgan intilish LHT ni yuqoriroq darajadagi tarmoqlarga ulashni talab etishi mumkin.
Tarmoqlarni bir biri bilan o‘zaro ulash uchun tarmoqlararo interfeys sifatidan takrorlagichlar, ko‘priklar, marshrutlovchi va shlyuzlar ishlatiladi.
Takrorlagichlar (repitor) elektr signallarni kuchaytiruvchi va signalni uzoq masofaga uzatishda uni shaklini amplitudasini saqlashni ta’minlaydigan qurilmadir.
Ko‘priklar (bridge) OSI tarmoqli daraja bayonnomalari bilan tasvirlanadi, oluvchilarning adreslariga mos ravishda paketlarni filtrlashni bajarib, tarmoqli va undan yuqori darajalarda ma’lumotlarni uzatishning bir xil bayonnomalarini ishlatuvchi tarmoklar urtasidagi grafikni rostlaydi.
Marshrutlovchilar (router) OSI bayonnomalarni transportli darajasida tavsiflanadi va o‘zining funksiyalarini bajaradi va mantiqiy bog‘lanmagan tarmoqlarning ulanishini ta’minlaydi; ular axborotni tahlil qiladi, uning keyingi eng yaxshi yo‘lini aniqlaydi, uni boshqa tarmoqda moslashtirish va uzatish uchun ba’zi bir bayonnomali o‘zgartirishlarni bajaradi, kerakli mantiqiy kanal yaratadi va vazifasi bo‘yicha axborotni uzatadi.
Shlyuzlar (gateway) OSI ning turli bayonnomalarini uning hamma darajalarida ishlatuvchi hisoblash tarmoqlarini birlashtirish imkonini beruvchi qurilmadir; ular OSI madelining barcha yettita boshqarish natijasi uchun bayonnomali o‘zgartirishlarni bajaradi.
Ko‘priklar, marshrutlovchilar va shlyuzlar lokal hisoblash tarmog‘ida bu, odatta, dastur ta’minotli va qo‘shimcha apparaturali maxsus ajratilgan EHM dir.
4. Lokal tarmoqning fayl-serveri va ishchi stansiyalariga qo‘yiladigan talablar.
Lokal tarmoqning fayl-serveriga qo‘yiladigan talablar. Novell Net Ware LHT ning asosiy bo‘g‘ini faylli server hisoblanadi. Unda tarmoq operasion tizimi, ma’lumotlar bazasi va foydalanuvchilarning amaliy dasturlari joylashtiriladi. Shuning uchun fayl-server tarmoqdagi eng kuchli kompyuter bo‘lishi kerak, chunki butun tarmoqning unumdorligi va funksional imkoniyatlari unga bog‘liqdir.
Fayl- server sifatida tezkor xotirasining sig‘imi 16-32 Mbaytdan kam bo‘lmagan kompyuter bo‘lishi kerak. Fayl-server vinchesterining sig‘imi 1200-3000 Mbaytni tashkil etishi lozim.
Fayl-server ishining ishonchliligi tarmoq ishining ishonchliligini aniq belgilagani uchun qattiq diskdagi ma’lumotlarni adashtirish va yo‘qotishdan himoya qilish uchun maxsus choralarni ko‘rish kerak.
Lokal tarmoq ishchi stansiyalariga qo‘yiladigan talablar. Ishchi stansiya vazifasini bajaruvchi kompyuter foydalanuvchiga uning hamma amaliy masalalarini yechish imkoniyatini ta’minlashi kerak. Ishchi stansiyalarga talab fayl-servernikiga qaraganda oddiyroqdir. Foydalanuvchilarning ko‘pchilik qismini 8-16 Mbayt sig‘imli tezkor xotira va 650 Mbayt sig‘imli vinchester to‘la qondiradi.Agar ishchi stansiya faqat tarmoqli ishlash rejimiga mo‘ljallangan bo‘lsa, u holda unga, aslini olganda, vinchester ham, egiluvchan disklar ham kerak emas. Ishchi stansiyalarni disklarsiz ishlatish imkoniyati paydo bo‘ladi. Bunday stansiyalardagi operasion tizim ishchi tizim stansiyadagi tarmoqli plataga o‘rnatilgan doimiy eslab qoluvchi qurilmadan fayl-server boshqaruvi asosida masofadan turib yuklanadi. Shu bilan bir vaqtda disklarsiz ishchi stansiyalar asosida qurilgan LHT da fayl-serverga yuklama keskin oshib ketadi va stansiyada avtonom rejimda ishlash imkoniyati inkor qilinadi.