Interpolyasiya formulalari yoki eng kichik kvadratlar usuli orqali tuzish mumkin. Ko‘pincha turmushda kuzatishlar va tajribalar orqali empirik formulalarni keltirib chiqarish mumkin. Masalan


Masalan: nochiziqli va parametrik zanjirlarda signallarni o‘zgartirish


Download 210.71 Kb.
bet3/4
Sana28.06.2023
Hajmi210.71 Kb.
#1657293
1   2   3   4
Bog'liq
Eng kichik kvadratlar usuli

Masalan: nochiziqli va parametrik zanjirlarda signallarni o‘zgartirish.
Nochiziqli qarshilikni volt – amper tavsifi (VAT) jadvalda keltirilgan. Shu tavsifni grafikda ifodalang va uni ikkinchi darajali ko‘phad bilan approksimasiyalang.

Uk







……



ik







……




(6)
Kvadratlari yig‘indisining ayirmasini funksiyasini tuzamiz:
(7)
Noma’lum koeffisentlardan olingan xususiy xosilalar nolga tenglaymiz:

(8) Natijada noma’lum koeffisiyentlarga nisbatan tenglamalar sistemasiga kelamiz:
(9)
Tenglamalar sistemasini yechib, noma’lum koeffisiyentlarni aniqlaymiz va (6) formulaga ko‘ysak jadvalda keltirilgan ma’lumotlarga asosan approksimasiya funksiyani topamiz. Masalan approksimasiya funksiyasi quyidagicha bo‘lsin.

Funksiya grafigini Maple tilining ikki o‘lchovli grafikas yordamida chizamiz.

>
plot(0.1+1.03*u+1.15*u^2,u=0..5,color=red);


3. Chiziqli kvadratik modellar
Funksiya qiymatlari jadval ko’rinishda berilgan bo’lsa, hamda funksiya qiymatlarida tartibdagi sistematik xatolar mavjud bo’lsa interpolyatsiya usulini to’liq jadvalga tatbiq qilish samarasiz ekanligi qayd qilingan. Shuning uchun jadval qiymatlari ko’p bo’lib, to’liq jadval asosida yagona bog’lanish modelini topish talab qilinayotgan bo’lsa eng kichik kvadratlar usulidan foydalangan ma’qul. Bu xolatda topilgan model qiymatlari jadval qiymatlariga iloji boricha yaqin bo’lishini ta’minlashimiz kerak bo’ladi. Biz bu yerda ikkita, chiziqli va kvadratik bog’lanish hollarini ko’ramiz. Xususan, chiziqli model deganda
kvadratik model deganda ko’rinishdagi modellarni (formulalarni) tushunamiz. Jadval qiymatlarga yaqinlik sharti sifatida esa
(1)
(2)
shartlar olinadi. (1), (2) shartlarga ko’ra noma’lum koeffisientlar larni topish uchun tenglamalar hosil qilamiz. Funksiya minimumga erishish zaruriy shartiga ko’ra (1) shart uchun
(3)

(2) shart uchun esa


(4)
sistemalar hosil bo’ladi.
Shunday qilib chiziqli model koeffisientlarini (3) sistemadan, kvadratik model koeffisientlarini esa (4) sistemadan topamiz. Topilgan model qiymatlari bilan berilgan jadval qiymatlarini taqqoslash asosida esa tanlangan model o’rinli yoki noo’rinligi haqida xulosa chiqarishimiz mumkin. Bunda asosiy me’zon sifatida model qiymatlar bilan jadval qiymatlari farqi sistematik xatolar tartibidan oshib ketmasligi olinadi. Eng kichik kvadratlar usulining yana bir yaxshi tarafi u jadval qiymatlar orasida tasodifiy xatolar uchrab qolsa ularni aniqlash imkoniyatini berar ekan. Buning uchun barcha lar uchun xisoblanadi. Agar barcha lar tartibida bo’lib, faqat bitta yoki ikkitasida qiymati dan bir necha barobar katta chiqsa jadvalning shu qiymatida tasodifiy xatolik mavjud ekan degan xulosaga kelamiz. Bu xolda jadvaldan ana shu shubxali nuqtani chiqarib tashlab, yangi jadval asosida qaytadan tuzatilgan model quriladi.
Biz quyida keltirilgan qoidalarning tadbiqiga bir na’munaviy misol ko’ramiz.
Misol:







0

0

-2

1

0,1

-2,394

2

0,2

-2,772

3

0,3

-3,128

4

0,4

-3,456

5

0,5

-3,75

6

0,6

-4,004

7

0,7

-4,212




Download 210.71 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling