Investitsiyalar auditi va baholash
Kapital investitsiyalarni baholash va buxgalteriyada hisobga
Download 1.32 Mb. Pdf ko'rish
|
Инвестициялар аудити ва баҳолаш Файзиев Ш Н Ў Қ 2011
|
3.3.Kapital investitsiyalarni baholash va buxgalteriyada hisobga
olish Kapital investitsilar va u bilan bog’liq barcha xarajatlarni buyurtmachi, ya’ni o’zi uchun qurayotgan va shu qurilishni mablag’ bilan ta’minlayotgan korxona hisobga olib boradi. Yangi korxona qurilayotganida qurilayotgan korxonaning ma’muriyati ana shunday tashqilot buladi, amalda ishlab turgannda esa - kapital kurilish bo’limi orqali ish tutayotgan korxonaning o’zi ana shunday tashkilot bo’ladi. Kapital investitsiyalarning hisobi amaldagi xarajatlar va smeta kiymati bo’yicha ularning turlari asosida umuman kurilish bo’yicha xam, ayrim ob’ektlar bo’yicha xam, qurilish boshlangan yildan etiboran o’sib boruvchn yakunlar bilan ob’ektlar ishga tushirilguniga qadar yoki tegishli ishlarning to’la-to’kis bajarilib, xarajatlarning hisobdan chiqarilgunigacha yuritiladi. Kapital investitsiyalar bo’yicha xarajatlarning analitik hisobi 18-«Kapital mablag’ xarajatlari» qaydmomasida yuritiladi. Mazkur kaydnoma yil choragi, yarim yil yoki yil uchun ochiladi. Qaydnomaga barcha hisobvaraqlarni qo’shish, ishlab chiqarishga tegishli va ishlab chiqarishga tegishli bo’lmagan ob’ektlar bo’yicha xarajatlarni alohida ajratib ko’rsatish, bular ichida esa yangi qurilishni, kengaytirishni, tiklash va texnik jihatdan qayta jixozlashni alohida ajratib ko’rsatish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 18-qaydnoma birlamchi xujjatlar (to’lov topshiriqnomalari va to’lov talabnomalari, materiallar berish uchun yukxatlar), xarajatlarni taqsimlash kaydnomalari, ishlanma jadvallar kabi xujjatlar asosida to’ldiriladi. Kapital investitsiyalarning sintetik hisobi 1b-jurnal-orderda yuritiladi. Korxonaning asosiy vositalariga va nomoddiy aktivlariga iivestitsiyalar haqida, shuningdek, mahsuldor va ishchi xayvonlarning (kiymatidan qatiy nazar, korxonaning aylanma mablag’lariga kiruvchi parrandalardan, quyonlardan, asalarilardan, yo’l va qo’riqlovchi itlar, tajriba ostidagi itlardan tashqari) vsosiy podasini tashkil qilish bo’yicha xarajatlar xaqidagi axborotlar kuydagi hisobraqlarda umumlashtiriladi: 0810-«Tugallanmagan qurilish»; 0820-«Asosiy 50 vositalarni sotib olish»; 0830-«Nomoddiy aktivlarni sotib olish»; 0840-«Asosiy podani shakllantirish»; 0850-«Yerni obodonlashtirishga kapital investitsiyalar»; 0860-«Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo’yicha olingan asosiy vositalarga kapital investitsiyalar»; 0890-«Boshqa kapital investitsiyalar». Ushbu hisobvaraqlar aktiv hisoblanadi. Hisobvaraqlarning debetida asosiy vosita ob’ektlarini qurishga ketgan xaqiqiy xarajatlar xamda asosiy K-t 0810-«Tugallanmagan qurilish». Kapital investitsiyalar haqida qaror qabul qilish bu-loyihalarni investisiya qilishga taaluqli bo’lgan uzoq muddatli qarorlar qabul qilishdir.Ushbu qarorlarni qabul qilish capital qo’yilmalarni smetasini tuzish va ularni xarajatlarni qoplashni baholash jarayoni bilan bog’liq.Ushbu jarayon quyidagi yo’nalishlarda qo’llaniladi: 1) Kompaniya qaysi investisiya loyihasini tanlashi bilan bog’liq 2) Ushbu loyiha amalgam oshishi uchun kompaniya sarflaydigan umumiy capital qo’yilmalar summasi 3) Loyihalar portfelini qanday moliyalashtirish bilan bog’liq Kapital investitsiyalarni baholash jarayoni: 1. Korxona strategiyasiga mos keluvchi investisiya yo’nalishlarini izlab topish 2. Keyingi ishlanmalar uchun eskiz loyihalarini tayyorlash 3. Dastlabki baholash va tadbiq etiladigan variantlar asosida izchil loyihalar ishlab chiqish 4. Variantlarni baholash 5. Variantlarni qabu qilish yoki inkor etish to’g’risida qaror qabul qilish 1) Xarajatlarni qoplash usuli. Xarajatlarni qoplash usuli –kapital qo’yilmalardan pul mablag’lari kelib tushish vaqtini belgilab beradi.Agar capital qo’yilmalardan kelib tushuvchi sof pul tushumi har yili o’zgarmas bo’lsa ? unda xarajatlarni qoplash davrini topish 51 uchun dastlabki investisiya qiymatini (summasini) yillik sof pul tushumiga bo’lish bilan aniqlanadi. Xarajatlarni Dastlabki investisiyalar qoplash davri = ---------------------------------------------- Xar yilgi sof pul tushumi Misol: Loyiha bo’yicha dastlabki investisiya miqdori-100 000 sh.b, Har yilgi sof pul tushumi-20 000 sh.b. Bunda xarajatlarniqoplash davri quyidagiga teng: 5 yil = 100 000/20 000 Agar har yilgi sof pul tushumi bir xilda bo’lmasa, unda har yilgi so foul tushumlarini dastlabki qiymatiga etarli bo’lguncha (oshgunch) hisoblab boriladi Misol: Dastlabki Sof pul tushumi investisiya 1-yil 2-yil 3-yil 4-yil 5-yil 100 000 sh.b 40 000 sh.b 40 000 sh.b 30 000 sh.b 35 000 sh.b 45 000 sh.b Bunda dastlabki investisiya qiymati qanchada qoplanishini aniqlash kerak b’lganligi uchun bizning misolimizda 1-yilda 40000, 2-yilda ham 40000 pul kelib tushgan.dastlabki investisiyani qoplash uchun bizga 3-yilda 20000 etarli bo’lar edi, lekin bizning misolimizda 3-yilda 30000 pul kelib tushgan.Xarajatlarni qoplash davrini aniq hisoblash uchun quyidagicha hisoblaymiz: Xarajatlarni qoplash = 2 yil + 20 000 /30 000 = 2.666 davri (40 000+40 000 =80 000) Demak, bizning misolimizda xarajatlarni qoplash davri 2,666yilga teng ekan. Agarda alternative loyihalar mavjud bo’lsa unda xarajatlarni qoplash davri eng kam bo’lgan koyiha tanlanadi. |
