Investitsiyalar iqtisodiyotni taraqqiyot tomon harakatini ta'minlovchi kuch ekanligi, har qanday

Mutlaq samaradorlik fermer xo‘jaligi sarf qilgan sar- moya natijasida qo‘shimcha natija, ya'ni sarf qilgan sarmo- yaning bir-birligiga olgan qo‘shimcha yalpi daromad va foy- da bilan ifodalanadi. Fermer xo‘jaligi bo‘yicha bu quyida- gi formula bilan aniqlanadi:
^SSa^{= AYaDekiF S '}
S
^{Bunda: SS}a ^{— mutlaq samaradorlik;} AYaDekiF — qo‘shimcha olingan foyda;
S — sarmoya (investitsiya)ning o‘sgan qismi.
Masalan, fermer xo‘jaligi bozor iqtisodi talablari da- rajasida bo‘lishini ta'minlash uchun kompleks tadbirlar- ni amalga oshirish xo‘jalik foydasini har yili 8 mln. so‘mga oshirish imkoniyatini beradi. Bunda sarf-xarajatlarning samaradorlik koeffitsienti - 0,27 ni tashkil etadi.
Investitsiya ayrim vositalar va yo‘nalishlar bo‘yicha sarf- langanda mutlaq samaradorlikni aniqlashda quyidagi for- muladan foydalaniladi:
^(T0 ^{- T}{ ^)xM
s '
^{Bunda: T}0 ^{— sarmoya qilingunga qadar bo‘lgan davrdagi mahsulot birligi;} T, — sarmoya qilingandan keyingi tannarx;
M — sarmoya qilishi natijasida olingan mahsulot yoki ish hajmi.
Masalan, fermer xo‘jaligi sigirlaridan sut sog‘ib olish- ni mexanizatsiyalash uchun sog‘ish agregatlarini sotib olib o‘rnatdi. Bu tadbirlarga 15 mln. so‘m sarf-xarajat qildi. Natijada 100 bosh sigirning har biri 3000 kg (30 sentner) sut beradigan, qo‘lda sog‘iladigan sigir mashinalar yordami- da sog‘iladigan bo‘ldi. Sigirlar qo‘lda sog‘ilganda 1 sentner sut tannarxi — 1300 so‘m bo‘lgan bo‘lsa, ularni mashinada sog‘ish natijasida 1 sentner sut-tannarxi 1200 so‘mni tash- kil egdi. Shu tariqa har bir sentner sutni sog‘ib olishdan — 100 so‘m tejashga erishildi. Ma'lumotlarni yuqoridagi formulaga qo‘yish orqali bu tadbirga qilingan sarflari — investitsiyaning iqtisodiy samaradorligini aniqlaymiz: Bu tadbirga qilingan sarf-xarajat mutlaq samarador- lik koeffitsienti - 0,2 ga teng bo‘ldi. Sarmoya sarflari- ning me'yoriy samaradorlik koeffitsienti - 0,14 so‘mga geng. Endi sarf-xarajatlarning samaradorligini yanada to‘liq- roq tushunish uchun ularni qoilash muddatini bilish kerak, ya'ni bu sarflar o‘z qiymatini olingan qo‘shimcha daromad- lar bilan necha yilda qoplaydi? Sarf-xarajatlarni qop- lash mudsati quyidagicha aniqlanadi: Fermer xo‘jaligi bo‘yicha:

C/AF=30000000/8000000= 3,7 iil;
Ayrim yo‘nalishlar:
.. S 15 mln „ .
M = =— = = 5
^{( T} 0 ^{- T} x ^{) * 3000}
Sarmoya turi bo‘yicha me'yori:
KMt=0,14
Har ikkala tadbirda ham qoplash muddati me'yoriy mud- datdan kam bo‘lganligi sarf-xarajatning iqgisodiy sama- rali ekanligini ko‘rsatadi.
Masalan, fermer xo‘jaligi boshoqli don ekinlari hosi- lini o‘rib-yig‘ib oluvchi kombayn xarid qilmoqchi. Ta'mi- not bozorida 3 xil rusumdagi kombayn mavjud bo‘lib, biri Rossiya Federatsiyasida ishlab chiqarilgan «enisey» kom- bayni, bahosi 16 mln. so‘mni, ikkinchisi AQShda ishlab chiqarilgan
«Keys» kombayni, bahosi 22 mln, uchinchisi Germaniyada ishlab chiqarilgan «KLASS» kombayni, baho- si 19 mln. so‘m.
Kombaynlar pasportida ko‘rsatilgan texnik ma'lumot- larga ko‘ra, mavsumda «enisey» — 600 tonna, «Keys» — 1200 tonna, «KLASS» kombayni esa — 840 tonna boshoqyai donni o‘rib-yig‘ib olishi mumkin.
Har bir rusumdagi kombayn bilan o‘rib-yig‘ib olishga ket- gan joriy xarajatlar 1 tonna hisobiga
«enisey» kombayni- da — 50 ming so‘mni, «Keys» kombaynida — 35 ming so‘mni, «KLASS» kombaynida — 40 ming so‘mni tashkil etgan. Yuqorida keltirilgan ma'lumotlarni nisbiy (taqqoslama) samarador- likni aniqlash formulasiga qo‘yish orqali qaysi rusumdagi kombaynni sotib olinadi.
«Keys» 35+0,16*18,3=37,9 ming so‘m;
«KLASS» 40+0,16*22,6=43,6 ming so‘m.
Tahlillardan ko‘rinib guribdiki, fermer xo‘jaligi «enisey» rusumli kombaynni sotib olganda 1 tonna boshoq- li donni o‘rib-yig‘ib olishga — 54,2 ming so‘m, «KLASS» kombaynini xarid qilganda - 43,6 ming so‘m, «Keys» kom- baynidan foydalanganda — 37,9 ming so‘m sarf qilgan bo‘lar- di. Yoki
«KLASS» kombaynidan foydalangandan ko‘ra — 5,7 mingga, «enisey»ga nisbatan esa — 16,3 ming so‘m kam sarf qilishga erishadi. Shuning uchun fermer xo‘jaligi «Keys» rusumli kombaynni sotib olgani ma'qul.
Mustaqil bozor munosabatlarida shakllanayot- gan respublika iqtisodiyotiga investitsiya mablag‘lari, yangi samarali texnologiyalarning kirib kelishi mahsulot hajmini, assorti- mentini hamda daromadini oshirishga imko- niyat yaratdi. Investitsiyalar kapital, inno- vatsiya va ijtimoiy shakllarda Respublika- ning barcha xalq xo‘jaligida samarali faoli- yat ko‘rsatmoqda. Hukumat tomonidan inves- titsiya olib keluvchi investorlarni huquqiy himoyalash to‘g‘risida barcha qonuniy asoslar yaratildi. Investitsiya olib kirish va undan hamkorlikda foydalanish hamda moliyalash me- xanizmlari davlat tomonidan boshqariladi, tartibga solinadi va nazorat ishlari olib boriladi. Respublikaning jahon bozoriga chi- qishi uchun yangi texnologiyalar zarur ekan, bu sohani rivojlantirishga katta e'tibor saq- lanib qoladi. Ayniqsa, fermer xo‘jaliklari- ni rivojlantirishda ijtimoiy va ishlab chi- qarish infratuzilmasini rivojlantirishda investitsiya mablag‘lari va texnologiyalari mu- him rol o‘ynaydi.