I(q-q). indd

Temperatura zatti’n’ ji’lli’li’q hali’n mug’dar ta’repinen 
ani’qlaytug’i’n fi zikali’q shama.
«Temperatura» latin tilinde «hal» degen ma’nisti bildiredi.
Adam denesi’ni’n’ temperaturasi’n wo’lshegende dene menen termometr 
ishindegi si’napti’n’ temperaturasi’ ten’leskenge shekem, yag’ni’y wolar 
arasi’nda ji’lli’li’q ten’ salmaqli’li’g’i’ saqlang’ang’a shekem belgili bir 
waqi’t wo’tedi. Ji’lli’li’q ten’ salmaqli’g’i’ payda bolg’annan keyin tem-
peratura wo’zgermeydi.
Zatti’n’ ji’lli’li’q almasi’ni’wi’ na’tiyjesinde wolardi’n’ 
temperaturalari’ni’n’ ten’lesiwine ji’lli’li’q ten’ salmaqli’li’g’i’ 
dep ataladi’.
Ha’r tu’rli temperaturadag’i’ zatlar si’rtqi’ ta’sir bolmasa, waqi’tti’n’ 
wo’tiwi menen ji’lli’li’q ten’ salmaqli’li’g’i’na keledi. Mi’sali’, 
muzlatqi’shtan suwi’q suwdi’ ali’p, stol u’stine qoyi’n’. Belgili waqi’t 
wo’tkennen keyin woni’n’ temperaturasi’ wo’jirenin’ temperaturasi’ menen 
ten’lesedi, yag’ni’y ten salmaqli’ hali’na keledi.
Temperaturani’n’ Celsiy shkalasi’
Zatlardi’n temperaturasi’ termometr ja’rdeminde wo’lshenedi. A’dette 
ko’p paydalani’latug’i’n termometr – si’napli’ termometr(8-su’wret). Woni’ 
ko’rip shi’g’ayi’q. Bunday termometr rezervuari’nda si’nap boladi’. Tem-
peratura ko’terilgende rezervuardag’i’ si’nap ko’lemi ken’eyedi ha’m wol 
naysha arqali’ joqari’g’a ko’teriledi.
Termometr shkalasi’na da’rejeler qoyi’lgan boli’p, si’napti’n’ qansha 
koterilgenligine qarap temperaturani’ bilip ali’w mu’mkin. Temperaturani’n’ 
wo’lshew birligi yetip gradus ali’ng’an. Normal atmosfera basi’mi’nda 
muzdi’n’ yeriw temperaturasi’ 0 gradus dep, suwdi’n’ qaynaw temperatu-
rasi’ 100 gradus dep ali’ng’an. Bul arqali’ 100 ten’dey boleklerge bo’lingen 
ha’m ha’r bir bo’lek 1 gradus dep qabi’l yetilgen. «Gradus» lati’nshadan 
«qa’dem» degen ma’nisti bildiredi.