I(q-q). indd

Mars ha’m Yupiter arali’g’i’nda Quyashti’n’ a’tirapi’nda 
aylani’p ju’retug’i’n aspan deneleri asteroidlar dep ataladi’.
Il’impazlardi’n’ yesaplawi’na qaraganda, Quyashti’n’ a’tirapi’nda dia-
metri 1 km den 1025 km ge shekem bolg’an 40 min’g’a jaqi’n mayda 
asteroidlar aylani’p ju’redi. Diametri 1025 km bolg’an Serera asteroidi’ 
1801-ji’lda italiyali’q ali’m J. Piatssi ta’repinen tabi’lg’an.
Kometalar
A’yyemnen adamlar tu’nleri «bas» ha’m «quyri’q» tan ibarat jari’q 
aspan denelerin baqlap kelgen. Shi’g’i’sta wolardi’ «quyri’qli’ juldi’zlar» 
Kosmos haqqi’nda ko’zqaraslar

---

141
dep atag’an. Ayyemgi Yunanstanda bolsa «shashli’ juldi’zlar» dep atag’an. 
«Kometa» so’zi yunan tilinde «shashli» degen ma’nisti an’latadi’.
Kometa – «bas» ha’m wog’an yerip ju’riwshi «quyri’q»tan 
ibarat bolg’an Quyash sistemasi’ndag’i’ aspan denesi.
Ko’metalardi’n’ «quyrig’i» gaz ha’m shan’lardan, «basi’» bolsa 
qatti’ zatli’ yadrodan ha’m de woni’n’ a’tirapi’n worap alg’an gaz ha’m 
shan’lardan ibarat. Ko’birek usha’raytug’i’n kometalar basi’ni’n’ wo’zegi 
diametri 0,5–20 km bolsa, woni’n’ a’tirapi’ndag’i’ gaz ha’m shan’lar 
menen birgeliktegi «basi’»ni’n’ diametri bir neshshe million kilometrge 
shekem boladi’. «Quyri’g’i»ni’n’ uzi’n’li’g’i’ bolsa bir neshe ju’z million 
kilometrge shekem jetedi.
Ha’zirgi waqi’tqa shekem Quyashti’n’ a’tirapi’nda aylani’p ju’riwshi 3 
mi’n’g’a jaqi’n kometa, yag’ni’y «quyri’qli’ juldi’z» tabi’lg’an. Ayi’ri’m 
u’lken «quyri’qli’ juldi’z»lardi’n’ uzi’nli’g’i’ Jerden Quyashqa shekem 
bolg’an arali’qqa jaqi’n keledi. Planetalar a’tirapi’nda u’lken-kishi mi’n’lap 
kometalar ushi’p ju’redi.
Meteorlar
Tu’nde aspanda shi’rayli jari’q iz qaldi’ri’p ushqan juldi’zlardi’ 
ko’rgensizbe? Bunday «ushar juldi’zlar» ne?
Quyashti’n’ a’tirapi’nda aylani’p ju’riwshi asteroid ha’m kometalar 
bo’leklenip turadi’. Wolardi’n’ bo’lekleri bolg’an «qan’g’i’bas taslar» geyde 
jerge ju’da’ jaqi’nlasi’p qaladi’. Bul mayda aspan deneleri Jerdin’ hawa 
qabi’g’i’na ju’da’ u’lken tezlik penen kirip keledi. Wolar hawada jani’p 
baslaydi’ ha’m aspanda jari’q iz qaldiradi’.