I(q-q). indd

XI bap. Quyash sistemasi’. Galaktika
79-su’wret
Quyash
Planeta

---

140
ha’m orbitasi’ni’n’ u’lken ko’sheri uzi’li’g’i’n ha’m i’qti’yarli’ planetani’n’ 
aylani’w da’wirin bilgen halda, sol planeta orbitasi’ u’lken ko’sherinin’ 
uzi’nli’g’i’n tabi’w mu’mkin. 
1. Quyash sistemasi’ degen ne?
2. Planeta degen ne? Qaysi’ planetalardi’ bilesiz?
3. 16-kesteden paydalani’p planetalar haqqi’ndag’i’ mag’li’wmatlardi’ ayti’p 
berin’.
4. Planetalardag’i ta’biyat haqqi’nda nelerdi bilesiz?
5. Kepler ni’zamlari’n ko’rsetin’ ham analiz yetin’.
6. Kepler ni’zamlari’ni’n’ a’hmiyeti neden ibarat?
1. Jerdin orbita boylap aylani’w da’wiri 365,25 sutka, Jerden Quyashqa shekem 
bolg’an wortasha arali’q 150 mln km. Mars planetasi’ni’n’ orbita boylap 
aylani’w da’wiri 687 Jer sutkasi’na ten’ bolsa, woni’n’ Quyashtan wortasha 
uzaqli’g’i’n yesaplan’. 
2. Yupiterdin’ orbita boylap aylani’w da’wiri 12 Jer ji’li’na ten’. Jerdin’ aylani’w 
da’wiri ha’m wonnan Quyashqa shekem bolg’an wortasha arali’qti’ bilgen 
halda Yupiterdin’ Quyashtan wortasha uzaqli’g’i’n tabi’n’.
3. Merkuriydin’ Quyashtan wortasha uzaqli’g’i’ 58 mln km ge ten’. Jerdin’ 
aylani’w da’wiri ha’m wonnan Quyashqa shekem bolg’an wortasha arali’qti’ 
bilgen halatta Merkuriydin orbita boylap aylani’w da’wirin yesaplan’.
4. Neptunni’n’ orbita boylap aylani’w da’wiri 165 Jer ji’li’na ten’. Jerdin 
aylani’w da’wiri ha’m wonnan Quyashqa shekem bolg’an wortasha arali’qti’ 
bile woti’ri’p Neptunni’n’ Quyashtan wortasha uzaqli’g’i’n tabi’n’.
44-§. MAYDA ASPAN DENELERI
Asteroidlar
Ali’mlar yesaplap shi’g’i’p, Mars penen yupiterdin’ arasi’nda ja’ne bir 
planeta boli’wi’ kerekligin ayti’p berdi. Biraq ani’q bir planeta tabi’lmadi’. 
Woni’n’ worni’na 1801-ji’lda mayda planetashalar tabi’ldi’.