I(q-q). indd

Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

65
V BAP
ZATTI’N’ AGREGAT HALI’NI’N’ 
WO’ZGERIWI
20-§. KRISTALL DENELERDIN’ YERIWI HA’M QATI’WI’ 
Qatti’ deneni qi’zdi’ri’w joli’ menen woni’ suyi’q hali’na wo’tkeriw 
mu’mkin.
Zatti’n’ qatti’ hali’nan suyi’q hali’na wo’tiw procesi yeriw dep 
ataladi’.
Kristall deneni yeritiw ushi’n wog’an ji’lli’li’q berip, woni’n’ tem-
peraturasi’ ko’terip bari’ladi’. Dene temperaturasi’ belgili temperaturag’a 
jetkende wol yeriy baslaydi’.
Kristall denenin’ yerip ati’rg’andag’i’ temperaturasi’ usi’ 
kristalldi’n’ yeriw temperaturasi’ dep ataladi’.
Kristall denenin’ yeriw ha’m qati’w procesin qorg’asi’n mi’sali’nda 
ko’rip shi’g’ami’z. Woni’n’ yeriw ha’m qati’w procesin grafi k  tu’rinde 
su’wretleyik. Buni’n’ ushi’n koordinatani’n’ abcissa ko’sherine qorg’asi’ng’a 
berilip ati’rg’an ji’lli’li’q mug’dari’n, kordinata ko’sherine bolsa kristall 
temperaturasi’ni’n’ wo’zgeriwin ko’rseteyik (37-su’wret).
27°C (300 K) temperaturali’ 0,1 kg massali’ qorg’asi’ndi’ alayi’q. Woni’ 
wotqa qoyi’p, ji’lli’li’q berip barilsi’n. Bul ji’lli’li’q qatti’ hali’ndag’i’ 
qorg’asi’nni’n’ temperaturasi’n 
ko’beytiwge sari’plani’p baradi’. 
Bunda qorg’asi’ng’a berilgen 
ji’lli’li’q woni’n’ ishki energiyasi’n 
ko’beytip baradi’. Qorg’asi’nni’n’ 
temperaturasi’ 327°C (600 K) g’a 
jetkende wol yerip baslaydi’ ha’m 
yerip bolg’ansha woni’n’ tempera-
turasi’ wo’zgermey qaladi’. Bul 
temperatura qorg’asi’nni’n’ yeriw 
temperaturasi’ boli’p yesaplanadi’.