I(q-q). indd

VI bap. Jaqti’li’qti’n’ tarqali’wi’, shag’i’li’si’wi’ ham si’ni’wi’
31-§. KO’Z HA’M KO’RIW
Ko’zdin’ du’zilisi
69-su’wrette adamni’n’ ko’z du’zilisi su’w-
retlengen. Ko’z almasi’ni’n’ si’rtqi’ qabi’g’i’ 
sklera (1), woni’n’ mo’ldir aldi’ng’i’ bo’limi 
mu’yizli perde (2) dep ataladi’. Sklera ishki ta’rep-
ten qan tami’r perdesi (3) menen qaplang’an. Qan 
tami’r perdesi qan tami’rlari’nan ibarat.
Qan tami’r perdesinin’ aldi’ng’i’ bo’limi 
ko’zdin’  ren’li perde (dog’a)sine (4) tutasqan. 
Woni’n’ wortasi’nda domalaq tesik – qarashi’q 
(5) bar. Qan tami’r perdesinin’ asti’nda tor perde (6) boli’p, wol tig’i’z 
jaylasqan nerv talshi’qlari’ni’n’ ushlari’nan ibarat. Ko’zdin’ ren’li perde 
(dog’a)si’ni’n’ arti’nda mo’ldir dene – ga’whar (7) jaylasqan boli’p, 
wog’an tutasqan arnawli’ bulshi’q yetler ga’whardin’ iymeklik radiusi’n 
wo’zgertip turadi’. Ga’whardi’n’ qarama-qarsi’ ta’repindegi tor perdenin’ 
beti jaqti’li’qqa sezgir sari’ zat penen qaplang’an. Mu’yizli perde menen 
ga’whar arali’g’i’ ren’siz suw ta’rizli suyi’qli’q (8) penen tolg’an. Ga’whar 
menen tor perde arasi’nda jumsaq shiyshe ta’rizli dene (9) bar. Suw ta’rizli 
suyi’qli’q ha’m shiyshe ta’rizli denenin’ nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi 1,33 
ke, wolar arasi’ndag’i’ jaylasqan ga’whardiki bolsa 1,5 ke ten’. Ga’whar 
yeki ta’repleme do’n’es linza wazi’ypasi’n atqaradi’.
Ko’riw
Buyi’mg’a qarag’ani’mi’zda wonnan kelip turg’an nur ko’zge tu’sedi 
ha’m perdede buyi’mni’n’ haqi’yqi’y, kishi’reygen ha’m ton’kerilgen 
ko’rinisi payda boladi’. Tor perdedegi nerv talshi’qlari’ buyi’mni’n’ formasi’ 
ha’m ren’i haqqi’nda informaciyani’ miyge jetkeredi. Sonday yetip adam 
sol buyi’mni’n’ formasi’ ha’m ren’in sezedi.
A’tiraptag’i’ buyi’mlar adamni’n’ ko’zinen tu’rli arali’qta jaylasqan bol-
sada, torli’ perdede ani’q ko’rinis payda bola beredi. Bug’an sebep, ko’zdin’ 
ga’whari’ni’n’ iymeklik radiusi’, fokus arali’g’i’ni’n’ wo’zgeriwshen’ligi 
boli’p yesaplan’adi’.
Ju’da’ uzaqtag’i’ buyi’mlardi’ seze almaymi’z. Aytayi’q, ko’z 
ga’whari’ni’n’ optikali’q worayi’ О noqatta bolsi’n. Jaqi’n jerde turg’an 
AB shamadag’i’ buyi’mg’a a mu’yeshi asti’nda qarag’ani’mi’zda woni’n’ 
ko’rinisi torli’ perdede A′B′ shamada payda boladi’(70-su’wret). Yeger 
usi’  AB buyi’mdi’ uzag’i’raq arali’qqa qoyi’p wog’an qarasaq, payda 

---

98
bolg’an  A′B′′ ko’rinis ha’m в 
ko’riw mu’yeshi kishirek boladi’. 
Bul halatta ko’rinis asti’na azi’raq 
sandag’i’ nerv ushlari’ tuwra ke-
ledi. Soni’n’ ushi’n buyi’mni’n’ 
si’rtqi’ ko’rinisi boyi’nsha azi’raq 
informaciya alami’z.
AB buyi’m qansha uzaq arali’qta bolsa, ko’rinis ha’m ko’riw mu’yeshi 
sonsha kishi boladi’, si’rtqi’ ko’rinis boyi’nshada sonsha az informaciya 
alami’z. Yeger AB buyi’m ju’da’ uzaqta bolsa, perde talshi’g’i’ndag’i’ 
ko’rinis sonsha kishi boladi’, ko’rinis tek bir nerv talshi’g’i’ ushi’na tu’sedi. 
Bir nerv talshi’g’i’ tek bir noqat haqqi’nda informaciya beredi.
Yeki ko’z benen ko’riwde buyi’mni’n’ ko’rinisi yeki ko’zde birdey 
payda boladi’. Yeger barmag’i’mi’zdi’ tik hali’nda murni’mi’zdi’n’ aldi’nda 
tuti’p tursaq, wol yekilenip ko’rinedi. Biraq barmagi’mi’z 15–20 sm 
uzaqli’qqa barg’ani’nda bul yekileniw joq boladi’. Sol arali’qtan baslap 
ko’zlerimiz ko’riwde bir-birine ja’rdem beredi. Bir ko’z benen ken’istliktin’ 
u’sh wo’lshewligin, buyi’mlardi’n’ uzaq-jaqi’nli’g’i’n, joldi’n’ woyli’-
ba’lentligin seziw qi’yi’n. Bunda yeki ko’z benen ko’riw ja’rdem beredi.