I(q-q). indd

Ayi’ri’m ximiyali’q elementler yadrolari’ndag’i’ nuklonlar 
haqqi’nda mag’luwmat
Z  
N   A  
A  
N  
Z  
8
 
O
3
 
Li
4
 
Be
6
 
C
11
 
Na
17
 
Cl
50
 
Sn
88
 
Ra
92
 
U
238
79
Au
 
226
197
119
35
7
9
12
16
23
Ta’rtip
sani’
Ati’
Belgi-
leniwi
Ta’rtip
sani’
Ati’
Belgi-
leniwi
     
3     Litiy                      
 
3    
 
4     7      
 
17     Xlor                 
   
17    18   
 
35
     
4     Berilliy                  
 
4     5    
 
9       50     Olovo                 50   
 
69  
 
 
119 
    
 
6     Uglerod                  6    
 
6   
 
12      
 
79     Alti’n                 
 
79   118  
 
197
    
 
 
8     Kislorod               
    
8     8   
 
16      
 
88     Radiy                
  
88   238  
 
226
    
11    
 
Natriy                  
   
11    12  
  
23      
 
92    
 
Uran                  92   
 
146  
 
238   
Birdey ximiyali’q elementte protonlardi’n’ sani’ birdey, biraq neytronlar 
sani’ ha’r qi’yli’, massa sani’ da ha’r qi’yli’ boli’wi’ mu’mkin. Mi’sali’, 
kislorodti’n’  
8
O izotopi’ ushi’n Z = 8, N = 7, A = 15,  
8
O izotopi’ ushi’n 
bolsa Z = 8, N = 8, A = 16. Sog’an uqsas, uranni’n’  
92
U izotopi’ ushi’n 
Z
 
=
 
92, N
 
=
 
146, A
 
=
 
238,  
92
U izotopi’ ushi’n bolsa Z
 
=
 
92, N
 
=
 
143, A
 
=
 
235.
Nuklonlar sani’ menen pari’qlani’wshi’ birdey ximiyali’q ele-
mentlerdin’ tu’rleri izotoplar dep ataladi’.
1. Proton dep qanday bo’lekshege ayti’ladi’ ha’m wol qanday bo’linedi?
2. Protonni’n’ elektr zaryadi’ ha’m massasi’ nege ten’?
3. Neytron dep qanday bo’lekshege ayti’ladi’ ha’m wol qanday belgilenedi?
4. Neytronni’n’ protonnan parqi’ neden ibarat?
5. Yadro du’zilisinin’ proton-neytron modeli neden ibarat?
6. Massa sani’ (nuklonlar sani’) dep nege ayti’ladi’ ha’m wol qanday ko’rsetiledi?
7. 15-kesteni analizlen’ ha’m wo’z pikirlerin’izdi ayti’n’.
15
16
235
238
VIII bap. Atom ha’m yadroni’n’ du’zilisi

---

118
1. Geliy, litiy ha’m kislorod elementleri atomlari’ni’n’ protonlari’ massalari’n 
ani’qlan’. Wolardi’n’ protonlari’ni’n’ massalari’ elektronlar massasi’nan 
neshe yese u’lken?
2. Uglerod, natriy ha’m xlor elementlerinin’ protonlari’ zaryadi’ni’n’ ma’nisin 
tabi’n’.
3. Azot, temir ha’m uran elementlerinin’ ha’r bir protonlari’ massasi’n ha’m 
zaryadi’ni’n’ ma’nisin ani’qlan’.
4. Kislorodti’’n’  
8
O izotopi’  
8
O izotopi’nan, uranni’n’   
92
U izotopi’   
92
U izo-
topi’nan qanday parqi’ bar? Wolardi’n’ ha’r birinin’ atomi’nda neshe elek-
tronnan bar?
5. Mendeleevtin’ ximiyali’q elementlerdin’ da’wirlik sistemasi’nan paydalani’p, 
azot, gu’mis, fermiy elementleri atomlari’ndag’i’ elektronlar, protonlar ha’m 
neytronlar sani’n ani’qlan’.
6. Kislorodti’n’  
8
O,  
8
O izotoplari’ ha’m uranni’n  
92
U,  
92
U izotoplari’ yadro-
lari’ni’n’ massas’n tabi’n’.