Iqtisod moliya

 

---

3-§. O’zbekistonning bozor iqtisodiyotiga 
o’tish kontseptsiyasi 
 
O’zbekiston o’z mustaqilligini e’lon qilgach, ijtimoiy yo’naltirilgan, bozor iqtisodiyotiga 
asoslangan, ochiq demokratik davlat barpo etishni maqsad qilib qo’ydi. «Pirovard maqsadimiz 
ijtimoiy yo’naltirilgan barqaror bozor iqtisodiyotiga, ochiq tashqi siyosatga ega bo’lgan kuchli 
demokratik huquqiy davlatni va fuqarolik jamiyatini barpo etishdan iboratdir»
1
. 
Bozor iqtisodiyotiga o’tishning jahon miqyosidagi tarixiy tajribasi o’rganilib, bozor 
iqtisodiyotiga o’tish kontseptsiyasi
2
yaratildi. O’zbekistonning mavjud sharoitlari, 
xususiyatlarini hisobga olgan holda o’ziga xos yo’li ishlab chiqildi. Ular: 
1.O’zbekistonda qadimdan taraqqiyot uzoq yillar evolyutsion tarzda rivojlangan 
«Osiyocha ishlab chiqarish usuli» va uning an’analari saqlanib qolishi bilan bog’liq. Bular 
dehqonchilikni sug’oriladigan erda olib borilishi, erni hosilbay ijaraga olib ishlov berish, 
ko’pgina ishlarni jamoa bilan bajarish (hashar), jamoa bo’lib yashash, mahalla kabi o’z-o’zini 
boshqarish tizimining saqlanishi, mahalla mulkining mavjudligi, mayda ishlab chiqarish va 
mayda savdo-sotiqqa moyillik, mayda dehqon xo’jaligining yuksak darajada tovar xo’jaligi 
bo’lishi va hokazolardan iborat. Tom-orqa xo’jaligining saqlanishi mayda tovar xo’jaligi 
an’analari g’oyat kuchli ekanligidan dalolat beradi. 
2.O’zbekistonning qator o’ziga xos xususiyatlari bir tomondan, sotsialistik iqtisodiy tizim 
asosida, ikkinchi tomondan, Sovet imperiyasi tarkibida rivojlanishi bilan bog’liq. 
3.O’ziga xos sotsial-demografik vaziyatning mavjudligi. Respublika aholisi tarkibida 
yoshlar juda ko’p. Aholining 60% i qishloqlarda yashaydi. Aholi o’troq, ish kuchining siljishi 
(migratsiya-si) g’oyat sust. Aholi milliy urf-odat, an’analarni hurmat qiladi, ular hayot tarziga 
kuchli ta’sir ko’rsatadi. 
4.Aholining asosiy qismi musulmon bo’lib, diniy dunyoqarash ham aholining turmush 
tarziga ta’sir ko’rsatadi. O’zbekistonning mehnatsevar, saxiy, mehmondo’st xalqi — uning 
haqiqiy boyligidir. 
5.O’zbekiston tuprog’i turli-tuman tabiiy resurslarga boy. Respublikamizda mashhur 
Mendeleev davriy sistemasidagi deyarli barcha elementlar bor. Xozirga qadar 2,7 mingdan ortiq 
turli foydali qazilma konlari va ma’dan bor istiqbolli joylar aniqlangan bo’lib, ular 100 ga yaqin 
mineral xom ashyo turlarini o’z ichiga oladi. Umumiy xom ashyo potentsiali 3,3 trillion AQSh 
dollardan ortiq baholangan, 900 dan ortiq topilgan kon zaxiralari esa 970 milliard AQSh 
dollariga teng. Bu esa investitsiya uchun juda katta imkoniyat, faoliyat doirasi yaratadi. Bulardan 
tashqari, respublikamizning yana bir qancha o’ziga xos jihatlari borki, ular ham albatta uning 
o’ziga xos xususiyatlari shakllanishida katta rol o’ynaydi. 
O’zbekistonning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, uning bozor 
iqtisodiyotiga o’tish kontseptsiyasi ishlab chiqildi. 
Bu kontseptsiya Prezidentimiz I. A. Karimovning qator asarlarida, Oliy Majlis qabul 
qilgan qonunlar va qarorlarda o’z ifodasini topgan. 
«O’zbekiston modeli»ning o’ziga xos tomoni, boshqa mamlakatlarning bozor 
iqtisodiyotiga o’tish modellaridan farqi bozor iqtisodiyotiga o’tish tamoyillarida o’z aksini 
topgan. Bu tamoyillarning asosiy mazmuni quyidagilardan iborat: