Iqtisodiy davr va iqtisodiy tebranishlar sabablari

Iqtisodiydavrlarvaiqtisodiytebranishlarsabablari. Mamlakatlarningiqtisodiyrivojlanishtarixinio’rganish,ulardanhechbiriuzoqmuddatdabirtekisrivojlanmaganligi,aksincha,barchamalakatlaruchundavriyrivojlanishxosekanliginiko’rsatadi.Ishlabchiqarish,bandlilikvainflyatsiyadarajasiningdavriytebranishgaiqtisodiydavr(tsikl)lardeyiladi.Ayrimiqtisodiydavrlarboshqalaridano’tishdavriningdavomiyligivafaolligibilanfarqqiladi.Shungaqaramasdanularningbarchasibirxilbosqichlardantashkiltopadi.Iqtisodiydavrlarto’rttabosqichnio’zichigaoladi.Birinchibosqichiqtisodiyrivojlanishningengyuqoridarajasigaerishilganbosqichbo’lib,u«cho’qqi»debyuritiladi.Buiqtisodiyotdaishbilanto’liqbandlik,ishlabchiqarishto’laquvvatdaishlayotganligi,shuningdek,mahsulotlarningnarxdarajasiningo’sishholatikuzatiladi.Keyingibosqichpasayish(retsessiya)bosqichidir.Bundaishlabchiqarishvabandlikdarajalarikamayadi,ammonarxningo’sishdarajasipasaymaydi.Bubosqichfaolvauzoqdavometsaginanarxningo’sishdarajasisustlashishimumkin.Pasayishningquyinuqtasidaishlabchiqarishvabandlikengquyidarajagatushadivaturg’unlikdavriboshlanadi.Ko’tarilishbosqichidaishlabchiqarishvabandlikdarajasiasta-sekinoshib,ishlabchiqarishquvvatlaridanto’liqfoydalanishvato’liqbandlikdarajasigaerishiladi. Yuqoridata’kidlaganimizdek,iqtisodiydavrlarbirxilbosqichlargaegabo’lsada,ammoulardavomiyligivafaolligigako’rao’zarofarqqilibturadi.Shuninguchunhamiqtisodchilar,bujarayonlarniiqtisodiydavrlardebemas,balkiiqtisodiytebranishlardebatashto’g’ribo’ladidebhisoblashadi.Iqtisodiytebranishlarningasosiysababisifatidaiqtisodichilaruchomilniko’rsatadi. Birinchiguruholimlariqtisodiytebranishlarningasosiysababitexnikavatexnologiyalardaro’yberadigano’zgarishlardebhisoblaydilar.Ularningfikrichafan-texnikayutuqlariniqo’llashnatijasida iqtisodiyotdao’sishro’yberadi.Masalan,avtomobilningyaratilishiyoqilg’isanoati,neftqazibchiqarish,ximiya,yo’lqurilishimateriallarisanoatlariningjadalrivojlanishigasababbo’ldi.Yangitexnologiyalarishlabchiqarishunumdorliginibirnechabaravaroshirish,ilgarifoydalanilmaganresurslarniishgatushirishimkoniniberadi.Texnikvatexnologikyangiliklardoimhamyaratilavermasligiiqtisodiyotdagitebranishlargasabab bo’ladi. Olimlarningyanabirguruhiiqtisodiybosqichlarnisiyosiyvatasodifiyvaziyatlargabog’lashadi.Bujarayonnimonetarsiyosatgabog’laydiganolimlarhammavjud.Ya’ni,davlatqanchalikko’ppulbosibchiqarsa,uningqadrishunchalikkamayibboradi,vaaksincha,pulmiqdoriqanchalikkambo’lsa,ishlabchiqarishko’laminingpasayishivaishsizlarsoniningortishishunchaliktezlashadi.Xullas,iqtisodiybosqichlarninarxlashgaturlixilyondashuvlarmavjud.Ammobarchaiqtisodchilar,ishlabchiqarishvabandlilikdarajalariniyalpitalabvaboshqachaaytgandayalpixarajatlarmiqdorigabog’liq,deganfikrniqo’llab-quvvatlaydilar.Chunki,korxonalaro’ztovarvaxizmatlariniulargatalabbo’lsaginaishlabchiqaradi.Boshqachaaytganda,talabkattabo’lmasa,korxonalardatovarvaxizmatlarnikattamiqdordaishlabchiqarishfoydaliemas.O’znavbatida,ishlabchiqarishdabandlilikvadaromadlardarajasiham,aynanshusababli,pastbo’ladi.Yalpixarajatlarmiqdoriqanchalikko’pbo’lsa,ishlabchiqarishningo’sishikattafoydaolibkeladi.Shuninguchunishlabchiqarish,bandlilikvadaromadlardarajasiortibboradi. Iqtisodiytebranishlarsabablarini,ulargata’siretuvchiomillarnio’rganish,iqtisodiytebranishlaramplitudasiniqisqartirishbarchahukumatlarmakroiqtisodiysiyosatiningmuhimmaqsadlaridanbiridir.