Iqtisodiy o‘sishni qanday tuchunasiz?

Yangiliklarning innovatsiyalarga aylanish jarayonidagi asosiy bosqichlarni sharhlab bering?

Innovatsiyalarning mohiyati va xususiyatlarini tushunishda “yangilik” va “innovatsiya” tushunchalarini aniq ajratish juda muhimdir. Yangilik - bu har qanday faoliyat sohasidagi (yangi bilim, usul, ixtiro) fundamental, amaliy tadqiqotlar va ishlanmalarning rasmiylashtirilgan natijasidir. Yangiliklarni amalga oshirish, ya’ni aniq bilimlarni qondirish va bozorni qabul qilish uchun yangi bilimlarning amalda tatbiq etilishiga erishish uni innovatsiyaga aylantiradi.
Yaratilgan yangiliklar innovatsiyalarning qaysi turiga tegishli bo‘lmasin, ularni birlashtiradigan umumiy xususiyatlar mavjud. Ushbu xususiyatlarni shakllantirsak, ular bir vaqtning o‘zida ko‘rib chiqilayotgan mahsulotlarning (xizmatlar, jarayonlar) innovatsiyalar sifatida tan olinishi uchun xizmat qiladi.
Birinchidan, joriy qilingan barcha mahsulotlar, xizmatlar, jarayonlar yangi (yoki sezilarli darajada yaxshilangan) bo‘lishi kerak.
Ikkinchidan, yaratilgan mahsulot ishlab chiqarishni tatbiq etish kabi xususiyatga ega bo‘lishi kerak, bu esa ushbu yangilikni aniq mahsulotga o‘tkazish uchun muayyan sharoit va imkoniyatlar mavjudligi bilan belgilanadi.
Uchinchidan, yaratilgan mahsulotning ajralmas va eng muhim xususiyati iste’molchilarning ma’lum ehtiyojlari va talablarini qondirish qobiliyatidir. Boshqacha qilib aytganda, yaratilgan mahsulot bozor talabiga mos kelishi, savdoda mavjud bo‘lishi va pirovardida ishlab chiqaruvchiga foyda keltirishi kerak. Yuqoridagi barcha xususiyatlar yangilik uchun bir xil ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlaymiz:
a) ilmiy-texnik yangilik;
b) ishlab chiqarishda qo‘llanilishi;
s) tijoratning maqsadga muvofiqligi. Mazkur xususiyatlarning birortasining yo‘q bo‘lishi innovatsiya jarayoniga salbiy ta’sir qiladi.

55. 
    Y.Shumpeter tomonidan farqlab ko‘rsatilgan ikki turdagi tadbirkorning bir-biridan farqli jihatlarini ko‘rsatib bering?
    

J. Shumpeter tadbirkorlik nazariyasini sezilarli darajada rivojlantirdi, innovatsion jarayonda tadbirkorning roliga muhim urg‘u beradi. Iqtisodiy tahlil nazariyasida birinchi marta u iqtisodiy sub’ektlarni (tadbirkorlarni) ikki turga ajratdi:
1. Institutsional tuzilishdagi o‘zgarishlarga ta’sir ko‘rsatadigan, yangi texnologiyalarni, mahsulotlarni va bozorlarni ishlab chiqadigan, ishlab chiqaruvchilar hamda joriy etadigan eski firmalar yaratadigan yoki zamonaviylashtiradigan novatorlar.
2. Mavjud texnologiyalarni ekspluatatsiya qiluvchi, eski turdagi mahsulotlarni ishlab chiqaradigan, tashkil etilgan firmalar doirasida faoliyat yuritadigan hamda institutlarning o‘zgarmasligiga intilayotgan konservatorlar. J. Shumpeterning ta’kidlashcha, tadbirkor-innovator ixtiro va innovatsiya o‘rtasidagi bog‘liqlik mavjudligini tushunishi va faoliyati iqtisodiyotni rivojlantirishni sifat jihatdan o‘zgarishiga yordam berishi lozim. Innovator-tadbirkorning iqtisodiyotdagi funksional roli nomutanosiblikka, bozorlarda muvozanatsizlik holatini vujudga keltirishga olib keladi hamda tadbirkorlik foydasi bilan bir qatorda unga qo‘shimcha daromadlarni keltirib chiqaradi. Bu esa zamonaviy fanda “innovatsion renta” va “innovatsion kvazi-renta” deb nomlanadi.
Ushbu kashfiyot bilan ularning faoliyat motivlari va bozordagi turli xil raqobatbardosh xatti-harakatlarni o‘rganish bilan birga J. Shumpeter evolyutsion iqtisodiy nazariyaning rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi. Bu iqtisodiy o‘sish sabablarini tushunishda neoklassik nazariyadan tubdan farq qiladi. Masalan, iqtisodiy o‘sishda tadbirkorlikning rolini izohlash jarayoni. Iqtisodiy agentlarning novatorlar va konservatorlarga bo‘linishi evolyutsion nazariyaning boshlang‘ich nuqtasidir.

56.