≪Iqtisodiy ta ’limotlar tarixi≫ iqtisodiyot fanining faktologiya va

iqtisodiyotdagi o‘mi kabi masalalarga qaratdi. 

3-savol javobi:

 David Rikardo (1772-1823) klassik iqtisodiy maktab namoyandasi 

hisoblanadi. U tarixga katta ta’sir o‘tkazgan iqtisodchilardan bin edi. 

Angliyada tug'ilgan, London fond biijasida zo‘r muvaffaqiyat bilan faoliyat 

ko'rsatgan. Bu yerda to'plangan boylik unga fan bilan shug'ullanishi va 

Angliya parlamentinig quyi palatasi ishida ishtirok etish imkonini bergan. 

Uning eng mashhur asari 

≪Siyosiy iqtisod va soliq solish qoidalari≫ deb 

ataladi. U bu asami 1847- yilda yozgan. Bu asar uni mumtoz siyosiy 

iqtisod g‘oyalarining Adam Smitdan keyingi eng taniqli ifodalovchisi 

darajasiga ko‘tardi. 

Rikardo, ayniqsa, xalqaro iqtisodiyotdagi savdo erkinligi afzalliklarini 

tadqiq etish borasida dong taratdi. Erkin savdo mamlakatlar o‘rtasida 

---

savdoni yo‘lga qo‘yishdagi tariflar va boshqa to'siqlar bartaraf etiladigan 

siyosatni nazarda tutadi. Bu nuqtayi nazarni isbotlash uchun Rikardo biz 

hozir nisbiy afzalliklar qoidalari deb ataydigan konsepsiyani ishlab chiqdi. 

Ushbu afzalliklami tahlil etish orqali u shunday xulosa chiqardi: tovarlami 

import qiluvchi bir mamlakat eksport qiluvchiga nisbatan kamroq 

harakatlar bilan ishlab chiqara olsa ham, ulami boshqa mamlakatga import 

qilishi mumkin. 

8-bilet 

1-savol javobi:

 Qadimgi iqtisodiy ta ’limotlarda grek olimlari Ksenofont, Platon va 

Aristotellaming о‘mi va roli, ayniqsa, ahamiyatlidir. 

Ksenofont (er. av. 430-335-yil) yirik quldorlik sinfivakili, Afinaning 

badavlat aslzodalaridan hisoblanadi. U Afinada tug‘ilgan bo‘lsa ham 

demokratik Afina quldorligi tarafdori emas, balki Sparta tuzumi, ya’ni 

qattiqqo‘l quldorlik tuzumi tarafdori edi. Uning birinchi iqtisodiy asari 

≪Ekonomiya≫ (ekonomikos-uy qurilishi) bo‘lib, mazmuni (oykonomiya, 

≪oykos≫- uy xo‘jalik va ≪nomos≫-qonun, qoida) tom ma’noda uy xo‘jaligi 

to‘g‘risida qoidani bildiradi. Keyinchalik, bu asar quldorlik xo‘jaligini 

boshqarish uchun qo‘llanma boidi. Unda xo‘jalikni unumli yuritish g‘oyasi 

ilgari surildi, uv xo‘ialiei masalasi fan sifatida o'rganildi 

2-savol javobi: 

≪Avesto≫- bundan 2700-3000 yillar ilgari yaratilgan ilk yozma madaniy 

yodgorlik asari. U awal 2500 ta mol terisiga tilla suvi bilan yozilgan bo'lib, 

unda o‘sha davrning buyuk dini-zardushtiylik ta’limoti asoslab berilgan. 

≪Avesto≫da ezgulik, yaxshilik, yaratuvchilik inson farovonligi va 

muqaddasligi madh etiladi. Asar bizning o‘zbek zaminida yaratilganligi 

ajdodlarimiz naqadar buyuk ma’naviy va iqtisodiy qudratga ega bo‘lganini 

tasdiqlaydi. Kitobning 2700 yilligi 2001-yilda 0 ‘zbekistonda xalqaro 

miqyosda keng nishonlandi, shu munosabat bilan kitobning akademik 

nashri chiqarildi. 

3-savol javobi:

 Adam Smit iqtisodchi va faylasuf, ingliz buijua klassik siyosiy iqtisodi 

namoyandasidir. 1759- yilda A. Smitning 

≪Ma’naviy tuyg'ular nazariyasi≫ 

kitobi, 1776- yilda esa uning asosiy asari — 

≪Xalqlar boyligining kelib 

103 

chiqishi va sabablari xususidagi tadqiqot

≫ kitobi nashr etildi. A. Smitning 

ushbu asari jahon ilm-u fani xazinasidan munosib o‘rin egalladi. 

9-bilet 

1-savol javobi:

 Qadimgi quldorlik davrining iqtisodiy ta’limotlari tizimida Qadimgi 

Rimning iqtisodiy ta’limoti ham muhim o‘rin tutadi. Rim imperiyasining 

taraqqiyoti va parokandahkka uchrashi, quldorlik ekspluatatsiyasining 

inqirozi bilan bevosita bog'liq. 

Qadimgi Rimning iqtisodiy ta’limotlarida agrar masala asosiy o ‘rinni 

egallagani uchun ham uning eng yirik nomayandalari Katon, Varron va 

Kolumellar qarashlarida ham agrar muammolar bosh masalalardir. 

Katon Mark Porsiy (234-149) Rimning yirik siyosiy arbobi va yozuvchisi 

edi. U 

≪Dehqonchilik≫ nomli asar yozib, unda 0‘z davrining iqtisodiy va 

qishloq xo‘jaligi holatini aks ettiigan edi. U ham barcha xo'jalik hunarlaridan 

dehqonchilikni eng yuqoriga qo‘yadi. 

2-savol javobi: Fiziokratlar ta’limoti Fransiyada vujudga keldi, uning asoschisi Fransua 

Kene (1694-1764-yil) bo‘ldi. Unga iqtisodchilarning katta guruhi (A. 

Tyurgo, V. Mirabo, V. Dyupon de Nemur, G. Letron va boshqalar) 

kirgan edi. 

Fiziokratlar konsepsiyasining asosini 

≪tabiiy tartib≫ haqidagi ta’limot 

tashkil qiladi. U 

≪tabiiy tartib≫ yoki ≪tabiiy huquq≫ asosida mavjud bo‘lgan 

atrof olamning obyektiv realligini tan olish ma’nosini bildiradi. Kene 

bunday huquqni Alloh tomonidan yuborilgan oliy haqiqat deb tushundi. 

Uning fikricha, hamma odamlar albatta 

≪tabiiy tartib≫ga rioya qilishlari 

shart, chunki unga beriladigan 

≪tabiiy huquq≫, ≪aql chirog‘i≫ deb tan 

---

olindi. Kene ma’rifatchilarning xulosalarini ajratib ko‘rsatmagan. Uning 

fikriga ko'ra, inson hamma narsaga urinavermasligi, o‘zining mehnati 

bilan hamma narsaga erishish mumkinligini tushunishi kerak.