“iqtisodiy tahlil” kafedrasi dotsenti vazifasini bajaruvchi a. B. Abdullayev tomonidan tayyorlangan “moliyaviy tahlil” fanidan taqdimot

Reja	Shartli1	Shartli2
Haqiqat
Q=x*u	Jami o‘zgarish Q1-Q0	x0*u0	x1*u0	x	x1*u1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	x1*u0 – x0*u0
2	Ikkinchi omil (y) ta’siri	x	x	x	x1*u1–x1*u0
Q=x*u*z	Jami o‘zgarish Q1-Q0	x0*u0*z0	x1*u0*z0	x1*u1*z0	x1*u1*z1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	x1*u0*z0 – x0*u0*z0
2	Ikkinchi omil (y) ta’siri	x	x	x	x1*u1*z0 – x1*u0*z0
3	Uchinchi omil (z) ta’siri	x	x	x	x1*u1*z1 – x1*u1*z0
Q=x/y	Jami o‘zgarish Q1-Q0	x0/u0	x1/u0	x	x1/u1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	x1/u0 – x0/u0
2	Ikkinchi omil (u) ta’siri	x	x	x	x1/u1 – x1/u0
Q=z/x+u	Jami o‘zgarish Q1-Q0	z0/x0+u0	z1/x0+u0	z1/x1+u0	z1/x1 + u1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	z1/x0+u0 – z0/x0+u0
2	Ikkinchi omil (y) ta’siri	x	x	x	z1/x1+u0 – z1/x0+u0
3	Uchinchi omil (z) ta’siri	x	x	x	z1/x1+u1 – z1/x1+u0

Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar hisob-kitobida buni ko‘rib o‘tishimiz mumkin. Sotuv rentabelligi quyidagi bog‘lanishda aniqlanadi

Rc=Syaf/Sst

• 
  Bunda: Syaf-sotishdan yalpi foyda
  
• 
  Sst-sotishdan sof tushum
  

Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar hisob-kitobi

Ko‘rsatkichlar	Ifoda	O‘tgan yil	Hisobot yili	O‘zgarishi	O‘sishi
Sotishdan sof tushum, mln so‘m	Sst	100	125	+25	1.25
Sotilgan mahsulot tannarxi, mln so‘m	Smt	80	90	+10	1.12
Sotishdan yalpi foyda, mln so‘m	Syaf	20	35	+15	1.75
Sotuv rentabelligi, %	Rc	0.20	0.28	+0.08	1.40
Yalpi foyda o‘zgarishiga ta’sir etuvchi birliklar	x	x		x
Sof tushumning o‘zgarishi	x	125-100		+25
Sotilgan mahsulot tannarxining o‘zgarishi	x	80-90		-15
Rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar	x	x		x
Sof tushum o‘zgarishi, %	O‘sst	20/125-20/100=0,16-0,20		-0,04
Sotishdan yalpi foyda o‘zgarishi, %	O‘syaf	35/125-20/125=0,28-0,16		+0,12

«Муборак газни қайта ишлаш заводи» МЧЖнинг фойда солиғи ўзгаришига таъсир этувчи омиллар таҳлили

Кўрсаткичлар	2018 йил	2019 йил	Ўзгариши
			сўмда (+/-)	фоизда (+/-)
Солиққа тортиладиган фойда (база) суммаси (минг сўм)	60676313,5	57517088,4	-3159225,1	-5,21
Фойда солиғи ставкаси (фоизда)	7,5	14,0	6,5	86,6
Фойда солиғининг суммаси (минг сўм)	4550723,513	8052392,37	3501668,9	76,9
Фойда солиғи ўзгаришига таъсири, (минг сўм)			3501668,9
Солиқ солинадиган фойда (база) суммасини ўзгаришининг таъсири			-236941,9
Солиқ ставкаси ўзгаришининг таъсири			3738610,7

Фойда солиғи суммасини ўзгаришига таъсир этувчи омилларни занжирли боғланиш усулида ҳисоб-китоби

т/р	Алмаш-тириш-лар	Таъсир этувчи омиллар		Фойда солиғи суммаси	Фойда солиғи суммасининг ўзгариши
		Солиққатортиладиган фойда суммаси (СТФ)	Фойда солиғи ставкаси (СС)		Алоҳида олинган омиллар таъсирида	Ўзгариш-лар ҳисоби
1	-	60676313,5	7,5	4550723,5	x	x
2	1	57517088,4	7,5	4313781,6	СТФ	-236941,9
3	-	57517088,4	14,0	8052392,4	СС	3738610,7

Mutlaq farq usuli

• 
  Mutlaq farq usuli natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillar soni ikki yoki undan ortiq ta’sir birliklariga ega bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Uning mazmunini natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi birlikning farqi qolgan omillarning reja, haqiqatdagi (uzviy ketma-ketlikda) ko‘rsatkichlarga ko‘payrilgan holda aniqlanadi.
  
• 
  Mutlaq farq usuli an’anaviy usullarning sodda modelli tizimi hisoblanib ko‘pincha samaradorlik va natijaviylik ko‘rsatkichlariga nisbatan qo‘llaniladi.
  
• 
  Uning muhim xususiyati omillar ta’sirini hisob-kitob qilishda uzviylikning, aniqlikning ketma-ketlikning qat’iy belgilanishi. Analitik ketma-ketlikda birinchi navbatda sifat ko‘rsatkichlari keyingi qatorlar bo‘yicha bilik, miqdor ko‘rsatkichlar tartiblanadi.
  

Natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi birliklar soni uchta bo‘lganda mutlaq farq usulining qo‘llash metodikasi

t/r	Ko‘rsatkichlar	O‘tgan yil	Hisobot yili	Farqi, +,-	O‘sishi, %
1	2	3	4	5(4-3)	6(4/3*100-100)
1	Natija (Q= X*Y*Z)	Q0	Q1	Q	Q1/Q0*100-100
2	Birinchi ta’sir birligi(X)	X0	X1	X	X1/X0*100-100
3	Ikkinchi ta’sir birligi(Y)	Y0	Y1	Y	Y1/Y*100-100
4	Uchinchi ta’sir birligi(Zr)	Z0	Z1	 Z	Z1/Z0*100-100
5	Omillar ta’sirining hisob-kitobi	x		x	x
51.	Natijaviy ko‘rsatkichga birinchi omil ta’siri hisob-kitobi	X*Yr*Zr		Qx	x
52.	Natijaviy ko‘rsatkichga birinchi omil ta’siri hisob-kitobi	Y* Xx* Zr		Qy	x
53.	Natijaviy ko‘rsatkichga birinchi omil ta’siri hisob-kitobi	Z* Yx*Xx		Qz	x

Nisbiy farq usuli.

Tahlilda ushbu usulni qo‘llash orqali mutlaq ko‘rsatkichlardan tashqari nisbiy ko‘rsatkichlar orqali ham sabab-oqibat bog‘lanishlarini, omillarning natijaviy ko‘rsatkichga ta’sirini hisob-kitob qilish imkoniyatini beradi. Ushbu usul ham mutlaq ifodalarga tayangan holda omillar ta’sirini foizli birliklarda, natijani o‘zgartirishini uzviy ketma- ketlikda hisob-kitob qilishni talab etadi.

Natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillarni nisbiy farq usulida hisob-kitob qilish metodikasi