Iqtisodiy ta'limotlar

15-BOB. YANGI KLASSIK (NEOKLASSIK) 
YO`NALISHNING SHAKLLANISHI 
 
Yuqorida klassik iqtisodiy maktabning asosiy ta'limotlari qarab 
chiqilgan edi (V.Petti, P.Buagilber, A.Smit, D.Rikardo va b.). X1X asr oxiri-
XX asrning o`rtalarida esa ilmiy-texnika inqilobi boshlandi, sharoit keskin 
o`zgardi. Ko`pgina ta'limotlar, masalan Keyns ta'limoti mo`'tadil holatdagi 
iqtisodiyotni tahlil etgan bo`lsa, ya'ni ilmiy-texnika rivojini va aholi sonining 
o`sishini inkor qilgan bo`lsa, endi mamlakatlarning nihoyatda notekis 
rivojlanishi kuchaydi. GFR, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Italiya va boshqa 
mamlakatlarda yuqori sur'atlar sezildi. Bularning hammasini tushuntirish, uni 
ma'lum qolipga solish kerak edi. 
Dastlab neoklassik yo`nalish K.Marksning g`oyalariga qarama-qarshi 
reaksiya sifatida yuzaga keldi va XX asrning 30-yillarigacha hukmron bo`ldi. 
Bu orada Keyns va keynschilik ta'limotiga e'tibor kuchaydi. 70-80 yillarda 

---

271 
davlatning iqtisodiyotga haddan tashqari ko`p aralashuvi (Keyns g`oyasi) 
iqtisodiyot rivojiga aks ta'sir eta boshladi. Shunda yana neoklassik ta'limot 
"yordam"ga keldi. G’arb iqtisodiy adabiyotida bu yo`nalish "Yangi klassik 
ekonomiks" deb nomlanmoqda. Hozirgi davrdagi "Ekonomiks" asosida 
marjinalistik nazariya yotadi va unda klassik siyosiy iqtisodni marjinalizm bilan 
sintezlash harakati mavjud. Ekonomiks sof iqtisodiyot va siyosiy iqtisod 
oralig`idagi fan bo`lib (anik tarjimasi yo`q), qisqacha aytganda "qanday qilib 
resurslari cheklangan, tanqis bo`lgan jamiyatda nimani, qanday qilib va kim 
uchun ishlab chiqarishni" o`rganadi. Bu bobda neoklassiklardan A.Marshall, 
J.B.Klark, V.Pareto g`oyalari ko`rib chiqiladi. Bu fanning kelib chiqishi taniqli 
buyuk ingliz iqtisodchisi Alfred Marshall (1842-1924) nomi bilan bog`liq, u 
iqtisodiyotni "insoniyatning normal hayot faoliyati to`g`risidagi ta'limot" deb 
baholaydi. 1902 yilda A.Marshall "Ekonomiks" kursini dastlab Kembridj 
universitetida o`qiy boshladi, bu fan J.S.Millning siyosiy iqtisodi kursi (klassik 
maktab) o`rniga kiritildi. Bundan oldinroq, 1890 yilda A.Marshallning 
"Ekonomiks prinsiplari" kitobi chop etilgan edi. 
"Ekonomiks" maktabining paydo bo`lishi tasodifiy bir hol emas edi. Bu, 
birinchidan, g`arbdagilarning ratsionalizmidan kelib chiqqan bo`lsa, ikkinchi-
dan, undan ham chuqurroq sabablar mavjud edi. XIX asrning oxiridagi inqiroz 
va deyarli yigirma yillik depressiya davlatning iqtisodiyotga aralashuvi samara-
siz ekanligini ko`rsatdi. A.Marshall shularni tahlil qilib, erkin raqobat va bozor 
g`oyasini yana jonlantirdi, bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning rolini che-
klash kerakligini yaxshi sezdi va avvalgi fandagi birinchi suzni, ya'ni "siyosiy" 
so`zini olib tashlashni ma'qul ko`rdi.
Iqtisodiy ta'limotlarda neoklassik yo`nalishning shakllanishi, "marjinal-
istik inqilob"ning 2-bosqichi