"iqtisodiyot asoslari" fanidan mavzu: "bozor iqtisodiyoti sharoitida narxlarning shakllanishi"

3-chizma. Mukammal raqobatli bozor sharoitida narxning shakllanishi.

Narxning RA darajasidagi holat uzoq vaqt mavjud bopla olmaydi. Chunki, tovarlarning sotilmay, topplanib qolishi bilan sotuvchilar oprtasidagi raqobat kuchayib, ular opz tovarlarini tezroq sotish maqsadida narxni tushira boshlaydilar.
Narxning RV darajasidagi holat ham barqaror turmaydi. Chunki, bu holatda talab taklifdan oshib ketib, tovarlar taqchilligi boshlanadi. Taqchil tovarga ega boplish uchun bir-biri bilan raqobatga kirishgan xaridorlar uning narxini oshira boshlaydilar.
Bozordagi yagona muvozanatlashgan, nisbatan uzoq vaqt barqaror amal qiluvchi narx sifatida talab hajmi taklif hajmiga muvofiq kelgan holdagi narx RE maydonga tushadi. Raqobatlashuv asosida paydo boplgan muvozanat doimo talab va taklif egri chiziqlarining kesishuv nuqtasida joylashadi. Muvozanat narxi har doim ham darhol, bir zumda tarkib topmaydi. Unga erishishda toki talab va taklif muvozanatga kelgunga qadar narx atrofidagi tebranishlarni opz ichiga oluvchi maplum davrlar taqozo etilishi mumkin.

2.2. Mukammal boplmagan raqobat bozorlarida narxlarning shakllanishi

Monopoliya sharoitida narxning shakllanishi. Monopoliya sharoitida narx shakllanishining opziga xos jihati shundaki, agar mayda tovar ishlab chiqaruvchilar faqat opzlarining individual narxlarini opzgartira olsalar, ulardan farqli oplaroq bozor ishtirokchilari sifatidagi monopoliyalar bozor narxlarini opzlari belgilay oladilar. Bunda monopoliyalar ommaviy talabning oshishi bilan narxning oshishi hamda ommaviy taklifning oshishi bilan narxning pasayib borishidan opziga xos tarzda foydalanadilar.

Ommaviy tartibda tovarlarni sotuvchi monopoliyalar opz manfaatlari yoplida taklif kam boplganda narxning oshishi tendenstiyasidan foydalanadilar.
Ommaviy taklif bopyicha narx opzgarishi quyidagi miqdoriy bogpliqlikni aks ettiradi: talabga nisbatan tovarlar taklifi qanchalik yuqori boplsa, bozor narxi darajasi shunchalik past bopladi va aksincha, taklif kamayishi bilan narx oshib boradi. Bu bogpliqlik 4-chizmada yaqqolroq namoyon bopladi.